عملیات طریق‌القدس
عملیات طریق‌القدس، عملیاتی غرور آفرین که امام خمینی (ره) آن را «فتح الفتوح» خواندند در نهم آذر ماه سال 1360 با رمز مبارک «یا حسین(ع)» در استان خوزستان، با هدف آزادسازی شهر بستان، تأمین مرز و دسترسی به «هورالهویزه» انجام شد.
این عملیات در سه محور شمالی (ارتفاعات الله اکبر شمال شهر سوسنگرد تا منطقه چذابه)، میانی (دهلاویه) و جنوبی (سویدانی) توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، همچنین پشتیبانی نیروی هوایی ارتش، هوانیروز و نیز جهاد سازندگی، علیه مواضع یگان‌های ارتش عراق طراحی و اجرا گردید.
آرمان های عملیات
• آزاد سازی شهرستان بستان و افزون‌بر 50 روستای منطقه
• منهدم نمودن نیروهای متجاوز بعثی در منطقه با توانایی بیش از یک لشکر
• مسدود نمودن تنگۀ چذابه و قطع ارتباط دشمن از شمال به جنوب در مناطق عمومی اهواز و دزفول
• رسیدن به هورالهویزه و نفوذ نمودن در خاك عراق
اهتمام منطقه ی عملیاتی
حساسیت مناطق عملیاتی سوسنگرد-بستان-دشت آزادگان بشدت بالا بود؛ به گونه‌ای که شهر بستان با روستاهای زیادی که مورد تصرف دشمن قرار گرفته بود، مرکز این منطقه قرار داشت.
همچنین کانون جنبش‌های سیاسی بیگانگان و محور لجستیکی جبهۀ میانی آنها شمرده می‌شد.
از سویی با قطع شدن مهم‌ترین راه تدارکاتی و مواصلاتی نیروهای عراقی، که نکته‌ی حائذ اهمیتی برای آزادسازی چذابه به‌حساب می‌آمد، بیشتر از گذشته ارزش این منطقه را بالا می‌برد.
از طرفی دیگر این منطقه به غیر از روستاها قابل شبکه‌بندی شدن برای یگان‌های نظامی بود. در این منطقه پوشش گیاهی حوالی رودخانه‌ها وجود نداشت و پوشش گیاهی منطقه بیشتر گیاهان عمومی بودند. رود کرخه که بعد از رود کارون طویل ترین رود خوزستان نام برده می‌شود، رود واحد و مهم این منطقه است.
تشریح عملیات طریق‌القدس
در 00:30 بامداد هشتم آذر ماه سال 1360 هجری شمسی، نیروهای پیاده نظام سپاه از میدان‌های مین و مواضع دشمن در محورهای متعدد، با رمز مبارک «یا حسین(ع)» ،به طور هم‌زمان عبور کرده و عملیات طریق‌القدس را آغاز نمودند؛ در این رزمایش، یگان‌های ایرانی برای نخستین بار، از تاکتیک حمله موج انسانی استفاده نمودند. نیروهای عامل در محور شمالی عملیات، در همان ساعات ابتدایی موفق به‌تصرف مواضع دشمن در خطوط اول، و منهدم نمودن یگان‌های احتیاطی عراق در پشت خطوط دفاعی شدند.
نخستین کامیابی نیروهای سپاه به اندازه‌ای بود که فرمانده ارتش به گردان‌های زرهی و مکانیزه‌ی خود، فرمان پیش‌روی از معابر گشوده شده را داد و همچنین انهدام لشکر دشمن و حمایت از نیروهای پیاده سپاه به‌سوی مناطق مورد هدف خود در منطقه از دیگر دستورات او بود.
از این‌رو، اولین روز عملیات ساعت 6 بامداد، تیپ امام حسین (ع) به‌همراه یک گردان از تیپ 3 زرهی از لشکر 92 توانستند تنگه چذابه را تحت تصرف خود دآورده و تأمین کنند. در این محور تا ساعت 9 صبح روز نخست کلیۀ مناطق هدف ایمن شد.
وضعیت در محور جنوبی عملیات شکل دیگری داشت. دشمن که این محور را کانون اصلی عملیات نیروهای مدافع خودی می‌دانست، از موانع متعدد و ذکاوت یگان‌های خود، بهره برد و با تلاش و مقاومت، نیروهای ایرانی را از پیش‌روی بازداشت. هرچند یگان‌های ایرانی برخی از خطوط اولیه را شکستند و پل سابله را تسخیر نمودند اما با روشن شدن هوا مجبور به عقب‌نشینی شدند.
در این محور با نمود شرایط سخت، تصمیمی مبنی بر ورود رزمندگان خودی محور شمالی به منطقه‌ی ابوچلاچ، و پیش‌روی آنها به‌سمت شرق و جنوب شرقی و تصرف وتأمین سابله، گرفته شد.
پیرو این تصمیم‌گیری در دومین روز از عملیات، یگان‌های سپاه به منطقه ابوچلاچ وارد شدند و به‌سمت ساحل شمال رودخانه سابله و نهر عبید پیش‌رفتند. مهاجمین باقی‌مانده عراقی نیز مواضع خود را رها و به سمت جنوب رودخانه سابله فرار کردند. سرانجام شهر بستان پس از گذشت 420 روز از بند دشمن آزاد گشت.
در روزهای سوم تا پنجم عملیات رزمندگان خودی و مهاجمین بعثی بوسیله‌ی آتش سنگین سعی داشتند مواضع تصرف شده را تثبیت و تحکیم کنند.
طریق‌القدس؛ کلید رهایی بستان
در روز ششم عملیات، تلاش دشمن بر آن شد تا از درنگ یگان‌های ایرانی در فراگرفتن یک دفاع مطمئن و مقاوم، در منطقه ی شمال سابله بهره ببرد و دوباره آن را تحت تصرف خود دربیاورد و توسط آن شهر بستان را تهدید نماید؛ اما ذکاوت و بیداری رزمندگان اسلامی و حضور به‌موقع یگان‌های تقویتی اعم از پیاده‌نظام و زرهی، در شمال پل سابله، منجر بر وارد شدن تلفات سنگینی بر لشکر دشمن گشت که آنها مجبور شدند چندین کیلومتر عقب‌نشینی کرده و در نهایت در حنوب سابله استقرار یابند.
در نقطه‌ی انتهایی این عملیات، نیروهای داخلی در تلاش بودند منطقه‌ای بین جنوب سابله و شمال رودخانه نیسان که تحت تصرف عراقی ها بود پاکسازی نمایند. فرماندهان ایرانی پس از اجرای مانور و بحث و بررسی، ملزومات شناسایی و آماده ساختن نیروها، قصد آزاد نمودن این ناحیه را داشتند؛ اما پیش از آغاز عملیات، فرمانده عراقی پی برد که با اشتباه تاکتیکی خود، در یک منطقه با موانع طبیعی محصور شده اند؛ بر همین دلیل در مورخه‌ی 30/09/1360 با پوشش آتش شدید توپخانه، با مهارت، یگان‌های خود را از این منطقه خارج نمود؛ در نتیجه انجام این بخش از عملیات نیروهای داخلی منتفی شد.
فرماندهان عملیات
• علی صیاد شیرازی (فرمانده نیروی زمینی ارتش)
• محسن رضایی(فرمانده کل سپاه پاسداران)
• مسعود نیاکی(هدایت نیروهای ارتش)
• غلامعلی رشید(فرمانده عملیاتی نیروهای سپاه)
دستاورد های عملیات طریق‌القدس
• آزادسازی 650 كیلومتر مربع از خاك ایران اعم از شهر بستان، حدود 70 روستا، پنج پاسگاه مرزی و نیز تنگه استراتژیك چزابه
• ایمن سازی مرز مشترک و دسترسی به هورالهویزه
• تفرقه‌ی قوای سپاه سوم عراق، كه با استعدادی بیش از شش لشكر بخش‌هایی از خوزستان را تحت تصرف داشت
• موفقیت ابداع عبور از منطقه رملی
• انهدام 170 دستگاه تانك و نفربر، 200دستگاه خودرو، 13 فروند هواپیما و 4فروند هلی‌كوپتر از تجهیزات دشمن
• به‌غنیمت گرفتن 150 دستگاه تانك و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 30 قبضه توپ ضدهوایی، 120 دستگاه مهندسی، 19 قبضه توپ صحرایی
• حدود 8500 تن كشته و مجروح و به اسارت درآمدن 546 تن از نیروهای دشمن
• قطع نمودن ارتباط میان نیروهای رژیم بعثی در شمال غربی و جنوب غربی خوزستان (جاده فکه ـ جفیر)
سازمان رزم خودی
سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی:
• تیپ 1 عاشورا با 9 گردان نیروی پیاده به فرماندهی عزیز جعفری
• تیپ 2 كربلا با 3 گردان نیروی پیاده به فرماندهی مرتضی قربانی
• تیپ 3 امام حسین(ع) با 8 گردان نیروی پیاده به فرماندهی حسین خرازی
• تیپ4 امام سجاد(ع) تعداد نامعلوم به فرماندهی رحیم صفوی (به‌عنوان احتیاط عملیات)
• تیپ امام حسن(ع) با 3 گردان نیروی پیاده (به‌عنوان احتیاط عملیات)
ارتش جمهوری اسلامی ایران:
o نیروی زمینی:
• تیپ 3 از لشكر 92 زرهی اهواز
• تیپ‌های 1 و 2 از لشكر 16 زرهی قزوین
• تیپ 1 از لشكر 77 نیروی پیاده خراسان
• 8 گردان از توپخانه ارتش
o هوانیروز
o نیروی هوایی ارتش
o ژاندارمری
o جهاد سازندگی
مهاجمین رژیم بعثی
• تیپ‌های 30 زرهی، 16 زرهی و 25 مكانیزه از لشكر 6 زرهی
• تیپ 26 زرهی از لشكر 5 مكانیزه
• تیپ 12 زرهی از لشكر 3 زرهی
• تیپ گارد ریاست جمهوری
• تیپ‌های 31 و 32 نیروی ویژه
• تیپ 48 پیاده از لشكر 11 پیاده
• تیپ 96 پیاده
• تیپ 93 پیاده از لشكر 4 پیاده كوهستانی
• تیپ 23 پیاده از لشكر 8 پیاده
• تیپ 422 پیاده
• یك تیپ جیش الشعبی
• نیروهای كماندویی لشكر 7
• گردان‌های توپخانه 321، 355، 382، 368، 330، یك آتشبار از گردان 390 و دو آتشبار از گردان 362، درمجموع شش گردان توپخانه
تلفات
ایران:
• حدود 6000 تن کشته و مجروح (799 تن شهید)
• انهدام ده‌ها دستگاه تانک و نفربر
• سقوط چندین فروند هلی‌کوپتر
نیروهای عراقی:
• 2500 تن کشته و مجروح
• 534 تن اسیر
• انهدام 180 دستگاه تانک و نفربر، 13 فروند هواپیما، 4 فروند هلی‌کوپتر
