کلیات عملیات کربلای 1
عملیات موفق والفجر ۸ که به تصرف شبه جزیره فاو و کوتاه کردن دست عراق از شمال خلیج فارس انجامید، روحیه ارتش عراق را به کلی ضعیف کرد. در پی این عملیات، نگرانی حامیان عراق به شدت برانگیخته شد و آن‌ها برای جلوگیری از روند برتری ایران در جنگ، ارسال سلاح به عراق را بسیار افزایش دادند تا این کشور بیشتر و سریع‌تر از گذشته ساختار ارتش خود را گسترش دهد. همین امر بود که در حوادث روزهای آخر جنگ تا اندازه‌ای به نفع عراق موثر افتاد؛ ضمن آن‌که در این اقدام کوتاه مدت برای کاهش آثار روانی از دست دادن فاو، به ارتش عراق دستور داده شد تا با استفاده از برتری تسلیحاتی خود در نقاط رخنه پذیر جبهه ایران نفوذ کند. این دستور به تحرکاتی معروف به «استراتژی دفاع متحرک عراق» انجامید. این اقدام دشمن که برای نیروهای خودی تازگی داشت برای مدت کوتاهی مؤثر افتاد و مناطقی از سرزمین‌های آزاد شده از جمله شهر مهران بار دیگر اشغال شد. عراق پس از تصرف مهران برای بزرگ‌نمایی اشغال این شهر تبلیغات فراوانی به راه انداخت که در عین حال نمایانگر تأثیر منفی و عمیق شکست فاو در ارتش این کشور بود.
با توجه به موقعیت جغرافیایی شهر مهران عراقی‌ها در اردیبهشت ماه ۱۳۶۵ توانستند با یک تعرض سنگین منطقه را مورد هجوم قرار داده و شهر مهران را مجدداً به تصرف خود درآورند.
تهاجم به مهران در تاریخ 27/2/65 انجام گرفت و سپاه دوم عراق در منطقه مهران وارد عمل شد. دشمن برای این منطقه سرمایه گذاری نسبتاً سنگینی کرد. بدین معنا که لشکر ۱۷ با 3 تیپ زرهی به همراه حدود ۵ تیپ
پیاده و از چند محور وارد عمل شدند.
پس از اشغال شهر ،مهران، رادیو عراق طی قرائت اطلاعیه ای به توضیح و تشریح علت تغییر سیاست ارتش عراق از پدافند به آفند و پدافند از مناطق حساس پرداخته، اظهار کرد:
«ایران از عقب نشینی عراق به مرزهای بین المللی و سیاست پدافندی سوء استفاده کرده است. تصرف فاو توسط ایران به دنیا نشان داد که ایران دنبال کشور گشایی است. اکنون سپاه‌های مختلف عراق عملیات دارند و این در حالی است که تنها سپاه هفتم جلوی ایران را گرفته است! عراق اقدام به تصرف مهران نمود که ایران فکر نکند ما ضعیف هستیم. اما اعلام میکنیم در همین حال حاضر به عقب نشینی از مهران هستیم در صورتی که:
- عقب نشینی ایران و عراق به مرزهای بین المللی و عدم دخالت در مسایل داخلی یکدیگر صورت گیرد.
- عقب نشینی ایران از فاو در مقابل عقب نشینی عراق از مهران خواهد بود، والا شهر مهران را در اشغال خود نگه
می داریم.»
دشمن در شب 27/2/65 طی نمایش فیلمی در تلویزیون بغداد، صحنه‌هایی را نشان می‌دهد که در آن شهر مهران در اشغال سربازان عراقی است و تعدادی از آن‌ها در حالی که پرچم این کشور را در دست دارند شادی کنان می‌دوند و بر بالای پشت بام ها رفته، پرچم‌ها را تکان داده و دست‌ها را به علامت پیروزی بلند می‌کنند.
دشمن غنایم مختصری را که به دست آورده بود و نیز تعدادی قلیل از اسرا را به اشکال مختلف (سواره، پیاده، ستونی) بیش از ۲۰ بار به نمایش گذارد. دشمن مجموعاً در طول این مدت (اتخاذ استراتژی دفاع متحرک) ده‌ها هزار نفر کشته، زخمی و اسیر داد و نیز چندین فروند هواپیما ۲۷ فروند هلی کوپتر و ۱۷۰ دستگاه تانک و نفربر از دست داد.
در میان مناطقی که مورد تصرف دشمن قرار گرفت، شهر مهران از اهمیت خاص سیاسی – تبلیغاتی برخوردار بود و برای عراق به عنوان جبران شکست فاو و نیز عامل افزایش دهنده روحیه نیروهای آسیب دیده تلقی می شد؛ چنان که پس از آزادی آن رسانه‌های گروهی جهان به بعد روانی مسئله اشاره کردند که تهاجم به مهران نه از جهت استراتژیکی بلکه از نقطه نظر روانی واجد اهمیت می‌باشد.
نمایی از عملیات کربلای 1
در هم شکسته شدن خطوط دفاعی عراق در فاو و ناتوانی این کشور در بازپس گیری آن، واقعیتـی بــود کـه عراق حاضر به قبول آن نشد و به منظور اثبات برتری خود مبادرت به اتخاذ استراتژی موسوم به دفاع متحرک نمود که بازپس گیری مهران توسط نیروهای خودی اعتماد جهانیان را نسبت به رژیم عراق به شدت کاهش داد.
شادی دشمن به طول نینجامید، زیرا عملکرد او در دوره دفاع متحرک از قوت لازم برخوردار نبود. ارتش عراق عملیات سنگینی چون جنگ فاو را پشت سر گذاشته تلفات فراوان در این عملیات، ضربه ای سهمگین بر سازمان ارتش عراق وارد آورده از قوت آن کاسته بود پس از اشغال مهران، قوای خودی و دشمن به زمان نیاز داشتند تا با کسب آمادگی بیشتر، بتوانند اراده خود را بر طرف مقابل تحمیل کنند. در این رقابت رزمندگان خودی پیشی گرفتند و در زمانی نسبتاً کوتاه آماده شدند تا با اجرای عملیات کربلای ۱ ابتکار عمل را به دست بگیرند. پیروزی رزمندگان ایران در این عملیات و آزادی مجدد مهران در تیرماه ۱۳۶۵ نقطه پایان استراتژی دفاع متحرک عراق بود.
برای بازپس گیری این شهر و آزادسازی ارتفاعات اطراف آن عملیات کربلای 1 با رمز «یا ابوالفضل العباس (ع) ادرکنی» طراحی و در ساعت ۲۲:۳۰ مورخ 9/4/65 الی 19/4/65 در منطقه ای به وسعت ۳۲۰ کیلومتر مربع اجرا گردید.
عملیات کربلای ۱ با موفقیت کامل همراه شد و خسارات و تلفات قابل توجهی به عراقی ها وارد آمد. دفاع متحرک عراق به دنبال این عملیات تقریباً متوقف شد و تا ماه‌های پایانی جنگ حرکت قابل ملاحظه‌ای از دشمن مشاهده نگردید شهید محمد رضا دستواره از فرماندهان عالی قدر سپاه پاسداران در این منطقه به شهادت رسید.
اهداف و نتایج عملیات کربلای 1
در میان مناطقی که مورد تصرف دشمن قرار گرفت شهر مهران از اهمیت خاص سیاسی و تبلیغاتی برخوردار بود و برای عراق به عنوان جبران شکست فاو و نیز عامل افزایش دهنده روحیه نیروهای آسیب دیده تلقی می‌شد. لذا آزادسازی آن گذشته از این که شکست دشمن در استراتژی تازه خود محسوب می‌شد، آسیب‌های عمده دیگری را در آن مقطع و در آینده متوجه ارتش عراق کرد.
زمانی که مهران باز پس گرفته شد، رسانه‌های گروهی جهان به بعد روانی مسئله اشاره کردند، چنان که روزنامه ای چاپ لندن نوشت: مهران به خودی خود فاقد اهمیت است، تهاجم به مهران نه از جهت استراتژیکی بلکه از نقطه نظر روانی واجد اهمیت می‌باشد.
حضور رزمندگان خراسانی در عملیات کربلای 1
پس عملیات کربلای ۱، علاوه بر آزادسازی مهران و ارتفاعات منطقه، بعد روانی نیز برای ما در پی داشت آنچه عراق تبلیغ کرده بود و حسابی که حامیان رژیم بعثی برای آن باز کرده بودند، همه نقش بر آب شد. باز پس دادن مهران پس از فاو، اعتماد مقامات آمریکایی را نسبت به رژیم بعثی کاهش داد و گفته شد که آمریکا کمک‌های تسلیحاتی خود را به این رژیم محدود کرد. با وجود اهمیتی که منطقه مهران برای ما داشت ضرورت باز پس گیری آن لازم بود. اهداف عملیات را می‌توان چنین برشمرد: آزادسازی شهر مهران از زیر دید و تیر دشمن، ایجاد سهولت در برقراری ارتباط شهرهای دهلران – مهران و نیز ایلام – مهران، انهدام دشمن، بازپس گیری ارتفاعات و عوارض حساس زالوآب که متعلق به جمهوری اسلامی بود. فتح فاو توسط قوای نظامی ایران موقعیت و فضایی جدید در جنگ به وجود آورده بود که توأم با واقع نگری از سوی رسانه‌های گروهی دنیا نسبت به توانایی‌های بالفعل و بالقوه جمهوری اسلامی و نیز ناتوانی رژیم عراق مبنی بر ادامه جنگ و رویارویی با تهاجمات ایران بود و بازپس‌گیری مهران با توجه به ابعاد گسترده تبلیغاتی دشمن می‌توانست وضعیت ذکر شده را تشدید نماید. آنچه که در رسانه‌های غربی منعکس شد، عمدتاً حول محور توانایی و برتری نظامی ایران دور می‌زد.
***برگرفته از کتاب جغرافیای عملیات ماندگار دفاع مقدس
