عملیات رمضان
پس از اشغال خرمشهر توسط ارتش بعثی، صدام در تلاش بود امتیاز تسلط بر این شهر را از آن خود کند؛ از این رو با بهانه‌ای مبنی بر اشغال سراسری جنوب لبنان توسط اسرائیل کوشش می‌نمود به جنگ پایان دهد، فرماندهان ایرانی با علم بر این سیاست صدام تصمیم گرفتند با گشودن منطقه‌ای از خاک عراق و گرفتن امتیاز اراضی، جنگ به‌طور عادلانه‌ای پایان بگیرد.
بر این اساس فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب‌اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران بر آن شدند که عملیاتی با نام رمضان طراحی کنند که در چهار محور عملیاتی و طی پنج مرحله با گذشتن از خط مرز بین‌المللی، زمینی به شکل مثلث و به پهنای 1600 کیلومتر مربع تصرف نمایند.
اهداف عملیات
- مورد تهدید قرار دادن بصره از سمت شرق
- حضور یافتن در حاشیۀ شط‌العرب
- آزادسازی اراضی اشغالی توسط متجاوزان عراقی
- انهدام کامل یگان‌های عراقی
- براندازی آتش توپخانۀ عراقی‌ها از شهرهای مرزی غرب و جنوب
ضرورت عملیات
عملیات رمضان برای ایران با ضرورت بسیاری همراه بود. چراکه ایران با ورود به خاک عراق و پیشروی نمودن به شرق شهر بصره، تهدید بزرگی برای آمریکا و منافعی که از خلیج فارس داشت، به حساب می‌آمد؛ از سوی دیگر عراقی‌ها از طریق ارتفاعات و بلندی‌هایی که به منطقۀ غرب و شهرهای ایران دید کاملی داشت، به شهرهای مرزی یورش آورده و به آتش سنگین بسته بودند.
به طوریکه جبهه‌هایی چون مریوان، میمک، قصر شیرین، آبادان و خرمشهر زیر آتش توپخانۀ دشمن علو می‌گرفتند و در حال سوختن بودند.با این وجود دو شهر آبادان و خرمشهر که به ترتیب دارای پالایشگاه و بندر بزرگی بودند، نمی‌توانستند حرکت اقتصادی خود را ادامه دهند؛ بنابراین برای دفع عراقی‌ها از حریم این دو شهر و دیگر شهرها، این عملیات ضرورت و اهمیت به‌خصوصی داشت.
منطقه عملیاتی
منطقه عملیاتی _ نظامی این عملیات در جنوب غربی کشور و دشت خوزستان اعمال و اجرا گشت. محدودۀ عملیاتی از جزیرۀ کوشک در شمال خوزستان تا رودخانۀ اوند در جنوب این استان ادامه داشت. موقعیت مکانی این منطقه به گونه‌ای بود که از شمال به طلائیه و کوشک و پاسگاه‌های مرزی در جنوب هویزه و در کنارۀ جنوبی هورالهویزه، از غرب به رودخانۀ اروند و از شرق به خط مرزیِ شمالی _ جنوبی و از کوشک تا شلمچه امتداد داشت.
قرار بر این شد نیروهای عامل این مانور، از قرارگاه‌های عملیاتی شمالی، میانی (شمال و جنوب پاسگاه زید) و جنوبی با هدف منهدم ساختن یگان‌های سپاه سوم دشمن و تأمین خط رودخانۀ اروند وارد عمل شوند.
آنچه که در این عملیات از ضرورت بالایی برخوردار بود، متّحد بودن قرارگاه‌ها در پیشروی نمودن، آن هم از محورهای مختلف بود که محقق شدن آن، با تکیه بر فعالیت‌های مهندسی، میسّر بود. به جهت آنکه عقبۀ دشمن که در منطقۀ شرق اروند قرار داشت، به چهار پل در نشوه و تنومه متکی بود، دوراندیشی رزمندگان اسلام این‌گونه بود که با سرعت عمل و پیشروی مناسب و غافلگیری دشمن، امکان به اسارت گرفتن تعداد کثیری از نیروهای بعثی قابل اجرا بود.
رزمندگان ایرانی در این عملیات، در بازۀ زمانی یک‌روزه 25 کیلومتر در خاک عراق نفوذ و پاسگاه زید که در عمق 15 کیلومتری عراق می‌باشد را تصرف نمودند. از آن پس در هفت کیلومتری بصره ساکن شدند اما بعدا از این منطقه عقب نشستند.
تشریح عملیات
عملیات رمضان در بیست و یکمین شب ماه مبارک رمضان در ساعت 21:30 دقیقه به تاریخ 1361/04/22 در منطقه عملیاتی شلمچه در شرق بصره با رمز مبارک «یا صاحب‌الزمان (عج) ادرکنی» آغاز شد. در این تک، 2 لشکر از نیروی زمینی ارتش و 10 تیپ از سپاه حاضر بودند که تحت فرمان 4 قرارگاه عملیاتی وارد عمل شدند.
مرحلۀ اول: در این مرحله رزمندگان ایرانی سه قرارگاه از سه محور با نیروهای دشمن درگیر شده و در محور شمالی یک تیپ از ارتش و دو تیپ از سپاه مسئولیت تأمین این جناح را بر عهده گرفتند؛ اما وجود استحکاماتی به شکل مثلث و محوطه‌های مین‌گذاری‌شده، منجر بر این شد که یگان‌ها موفق به دستیابی همۀ اهداف موردنظر با سرعت‌عمل بشوند. چنان‌که با نزدیکی به روشن شدن هوا، از پیشروی کردن خودداری نمودند.
در محور میانی نیروهای تشکیل‌دهنده، یک لشکر از نیروی زمینی ارتش و سه تیپ از سپاه بودند که موفق به پیشروی شدند اما به استحکامات مثلثی دشمن نرسیدند. در محور جنوبی (جنوب پاسگاه زید) اوضاع بهتری حاکم بود، دو تیپ از ارتش و چهار تیپ از سپاه با سرعت عمل قابل ملاحظه‌ای همۀ مواضع عراقی‌ها را در هم شکستند و به کانال پرورش ماهی و نهر کتیبان که در شرق اروند است، رسیدند.
آنگونه که علاوه بر رسیدن به قرارگاه فرماندهی لشکر 9 زرهی، ماشین فرماندهی را غنیمت گرفته و پس از انهدام آن قرارگاه، از آب نهر کتیبان وضو گرفتند و نماز عشق سر دادند. در این جناح، یگان‌ها آنقدر به شهر بصره نزدیک شده بودند که می‌توانستند به سادگی چراغ‌های این شهر را ببینند.
با وجود اینکه در این جناح، موفقیت نسبی حاصل شد اما در محور سمت راست، به دلیل نبود نیروهای خودی در این منطقه، امحای کامل نیروها و استحکامات و موانع بعثی‌ها انجام نشد. از این رو یا روشنایی صبح، دشمن با یک لشکر زرهی، فشار اساسی را به این محور وارد آورد و باعث تأمین منطقه توسط رزمندگان ایرانی شد.
مرحلۀ دوم: عنفوان این مرحله از عملیات رمضان در تاریخ 25/04/1361 از جناح میانی(جنوب پاسگاه زید) به وقوع پیوست. هدف این مرحله بهره‌وری از سرپل تصرف شده در مرحلۀ اول بود که در خاک عراق قرار داشت و وسعت آن به 60 کیلومتر مربع می‌رسید. تلاش رزمندگان بر این بود که این سرپل را تا کانال پرورش ماهی، گسترش و رونق بدهند؛ که با این وجود و در صورت تحقق این هدف، فاصله‌شان تا بصره از 20 کیلومتر به 12 کیلومتر کاهش می‌یافت.
تلاش‌های بسیار این رزمندگان در طول این مرحله، به دلیل مین‌گذاری مجدد دشمن در عمق میادین (در فاصلۀ مرحلۀ اول و دوم عملیات) و پاکسازی نشدن کامل و ملحق نشدن جناح‌ها با موفقیت بسیاری همراه نبود؛ اما در کل دشمن تلفات نسبتا زیادی داد. به طوریکه 116 دستگاه و تانک و نفربر و 51 دستگاه خودرو توسط رزمندگان ایرانی منهدم گشت و 15 دستگاه تانک و نفربر توسط نیروهای خودی ضبط گردید.
از تلفات انسانی عراق می‌توان به کشته و زخمی شدن 700 تن از نیروهایشان اشاره نمود.
مرحلۀ سوم: مرحلۀ سوم این عملیات با هدف نابودسازی تجهیزات زرهی نظیر تانک و نفربر طرح‌ریزی شد. به گونه‌ای که نیروهای خودی در این مرحله شرکت نکردند تا بدین‌گونه یگان‌های پیاده و آماده هنگام رویارویی با هر زره‌پوش، آنها را نابود سازند. از این رو، این مرحله از محور میانی (جنوب پاسگاه زید) با نیروهای مرحلۀ دوم و الحاق سه تیپ در تاریخ 30/04/1361 آغاز گشت.
در همان ساعات ابتدایی خطوط دشمن به طور چشمگیری توسط قوای نظامی خودی در هم شکست و بخش وسیعی از تجهیزات و مهمات دشمن منهدم شد. قریب بر 700 دستگاه تانک و نفربر دشمن نابود و 14 دستگاه تانک و نفربر ضبط گردید؛ 2100 نفر ازمهاجمین بعثی کشته و مجروح شدند و 259 تن از آنها به اسارت نیروهای خودی درآمدند.
رزمندگان ایرانی در این وهله از عملیات، صدمات جدی به تیپ‌های مکانیزه و 43 زرهی و 35 زرهی از لشکر عراق وارد کرد، همچنین باعث بروز خسارت‌هایی برای گردان تانک یافا از تیپ 42 زرهی لشکر 10 و گردان تانک زین‌القدس از تیپ 55 لشکر 5 دشمن گشت. سرانجام این مرحله پس از 7 ساعت به پایان رسید.
مرحلۀ چهارم: کفرستیزان ایرانی در این مرحله از عملیات ساعت 22 جمعه 01/05/1361 عملیات نفوذی و ضربتی در محور شلمچه _ بصره آغاز کردند و مواضع و استحکامات نظامی ارتش بعثی را مورد هجوم قرار دادند.
اما به دلیل وجود مواضعِ پدافندی بسیار قدرتمند عراقی‌ها در محور شلمچه _ بصره (حفر کانال‌های بسیار و مین‌گذاری و ایجاد تله‌های انفجاری در میادین و قرار دادن سیم‌های خاردار در آنجا) عبور از خط اول دشمن امکان‌پذیر نبود.
مرحلۀ پنجم: این مرحله که مرحلۀ پایانی عملیات رمضان می‌باشد، در تاریخ 05/06/1361 به انجام رسید. تلاش اصلی رزمندگان خودی در این مرحله معطوف بر محور شمالی پاسگاه زید بود که در میان دژ مرزی عراق و خاکریزهای مثلثی نیروهایش بود. در راستای اجرای این مرحله، هفت تیپ تقویت شده از سپاه پاسداران و دو تیپ از ارتش جمهوری اسلامی وارد عمل شدند.
در آغاز، درگیری سختی بین نیروهای دو کشور درگرفت که عاقبت رزمندگان ایرانی قادر بر احداث خاکریزهای مناسب و دوجداره در محور شمالی شدند اما به دلیل دقت ناکافی آنها در احداث خاکریزها، دشمن 5 کیلومتر در آن رخنه کرد.
در این مرحله نیز 130 تانک و نفربر دشمن توسط دلاور مردان ایرانی امحاء و 11 تانک به غنیمت گرفته شد. از تلفات دشمن می‌توان به تعداد 800 تن کشته و زخمی اشاره نمود.
سرانجام این عملیات که در بیست و دوم تیرماه سال 1361 آغاز شد، به علت ناآگاهی رزمندگان خودی از عمق موانع و استحکامات دشمن و عدم اطلاع از وضعیت پدافند عراقی‌ها در این عملیات و این منطقه با وجود پیشرفت‌های تحسین‌برانگیز اولیه، غیر از دستیابی به منطقه‌ای در پاسگاه زید به بقیۀ اهداف دست نیافت. البته که اولین هجوم گسترده و سراسری ایران بودن این عملیات در این شکست بی‌تأثیر نبود.
