عملیات خیبر

عملیات خیبر

عملیات خیبر اولین عملیات آبی-خاکی ایران در جهت مقابله با متجاوزان در تاریخ 1362/12/03 ساعت 20:30 دقیقه با رمز مبارک «یا رسول‌الله» آغاز گشت. نیروهای عامل این عملیات 6 لشکر از سپاه پاسداران و 6 لشکر از ارتش جمهوری اسلامی ایران بودند که در قرارگاه کربلا مستقر و مجهز گشته‌ و در دو محور مستقل این عملیات را به اجرا رساندند.

نیروهای عامل در محور اول در مسیر طلائیه به‌منظور عبور با قایق‌های سبک از هورالعظیم و حرکت غواصان در آن مسیر به دنبال آنها، و تصرف جزایر مجنون جنوبی و شمالی و انتصاب پل‌های شناور ابداعی، وارد عمل شدند؛ از سوی دیگر، رزمندگان در محور دوم در منطقۀ پاسگاه زید و شلمچه مستقر گشتند و با هدف تصرف بصره و گذر از شط‌العرب اقدام به اجرای عملیات نمودند.

هرچند که رزمندگان در محور زید قادر به پیشروی نشدند اما یگان‌هایی اجرایی در محور هور به بیشتر اهداف خود دست یافتند؛ این محور خود به چهار محور العزیز، القرنه، جزایر مجنون و طلائیه تقسیم‌بندی شده‌بود که نیروهای خودی در این محور های فرعی پیشبرد اهدافشان را به امکان رساندند. مسئلۀ مهم در این رزمایش، آبی-خاکی بودن این عملیات به شمار می‌رفت.

مسافتی که رزمندگان‌مان با خشکی داشتند فاصله‌ای حدود 13 کیلومتر یا بیشتر بود و این مهم دلیلی بود تا رزمندگان نتوانند تحت پشتیبانی قرار بگیرند؛ از طرفی یگان‌ دریایی تازه‌تأسیس سپاه و تلاش‌های هوانیروز ارتش نیز برای پشتیبانی از رزمندگان کافی نبودند، بعلاوه عراقی‌ها با استفادۀ بسیار زیاد از سلاح شیمیایی، بر ازدیاد کشته‌های این عملیات و کمبود نیرو منجر شدند. از این رو تثبیت کامل منطقه امکان‌پذیر نبود و تنها بر تحکیم جزایر مجنون بسنده شد.

منطقه عملیاتی

هور در لغت به معنای محیطی است که ویژگی‌های بخصوصی را شامل باشد اما در واقعیت و در کشورما بخصوص استان خوزستان هور به محوطه و فضایی اطلاق شده که بکر و دست نخورده باشد و اصالت‌های طبیعی، نی‌های سرسبزِ بلند به‌همراه آب‌های شفاف و زلال‌اش را حفظ کرده‌باشد. منطقۀ اجرایی گشتن عملیات خیبر نیز واقع در شرق رودخانۀ دجله و داخل هورالهویزه بود که از شمال به العزیز و ازجنوب به القرنه-ملائیه و یک محور در منطقۀ زید منتهی می‌شد.

منطقۀ عملیاتی این نبرد، دو نوع طبیعت متفاوت هور و خشکی را داراست. بخش خشکی در ابعادی قریب‌بر 8 کیلومتر در 10 کیلومتر است که میان دو هور عظیم، یکی در شرق به نام هورالهویزه و دیگری در غرب به نام هورالحمار قرار دارد. این منطقه از طریق رودخانۀ دجله به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شده که در غرب رودخانۀ دجله، جادۀ ارتباطی العماره-بصره قرار دارد و جزایر مجنون جنوبی و شمالی در آن واقع هستند.

مضاف بر این‌ها، تشکیلات و تأسیسات دیگری نظیر دکل‌های برق، چاه‌های نفت ، دکل‌های تقویتی رادیو و تلویزیون و تأسیسات و کارخانه‌های کاغذسازی در آنجا موجود بود  و هنگام این عملیات در حاشیۀ رود دجله 50 روستا وجود داشت که باعث شده‌ بود در آن شرایط و در آن منطقه بسیاری از سکنۀ غیر نظامی آنجا حضور داشته باشند.

اهداف عملیات

• عبور از هور و تهدید شهر بزرگ بصره
• تأمین جزایر جنوبی و شمالی
• منهدم ساختن یگان‌های سپاه سوم عراق
• تصرف خشکی شرق از طریق هور

تشریح عملیات خیبر؛ نبرد در نیزارها

حضور وسیع نیروهای مانور قدس، مسئلۀ قابل تأملی بود که بعد از اجرای مانور در مراکز مختلف تهران و دیگر استان‌ها، با آغاز عملیات در میادین جنگ حاضر شده و به‌عنوان نیروی احتیاط، تحت فرمان نیروهای عامل سپاه پاسداران قرار گرفتند. علاوه‌بر این، شهرهای کشور شکل خاصی به خود گرفته‌بودند که مانور یگان‌های قدس، تهدیدات و فعالیت‌های جنون‌آمیز دشمن و پیرو آن بمباران شهرهای کرمانشاه، رامهرمز و ایلام و حملۀ موشکی به شهر دزفول را  می‌توان از علل آن دانست.

در این شرایط، رزمندگان به مناطق موردنظر عزیمت نموده و مجهز گشتند تا وارد عمل شوند. اهداف بعضی یگان‌ها در عمق منطقۀ عملیاتی قرار داشت. به‌همین خاطر در روز دوم، یگان‌های پرچمدار با هدف نابودسازی کمین‌های دشمن وارد منطقۀ هور شده و در ساعت 20:30 دقیقه در تاریخ 1362/12/03 با رمز مقدس « یا رسول‌الله(ص)» عملیات را آغاز نمودند.

مرحلۀ اول: در این مرحله، نیروهای تمامی محورها به‌طور هم‌زمان عملیات را آغاز کردند، حرکتشان به سوی مواضع دشمن همراه با سرعت عمل بالا و غافلگیری نیروهای بعثی بود. مسئلۀ حائز اهمیت این بود که در اولین شب عملیات و در تاریکی شب از هلی‌کوپتر استفاده شود؛ طوریکه ساعت 2 بامداد، فرمانده هوانیروز ارتش به‌همراه چند نفر از فرماندهان سپاه، نخستین پرواز را خودش انجام داد و در منطقۀ جزیرۀ مجنون شمالی فرود آمد؛ اما بخاطر مشکلاتی پروازهای دیگر با بحران مواجه گردید و آنگونه که پیش‌بینی و طرح‌ریزی شده‌بود به اجرا نرسید.

طی این مرحله، رزمندگان با حملۀ سراسری در مناطقی نظیر تنگه و شهر القرنه روی جادۀ استراتژیک بصره-العماره و جزایر مجنون شمالی و جنوبی مستقر شدند؛ در جریان این حملات، دشمن که احساس خطر کرده‌بود با اعلام وضعیت فوق‌العاده در شهر العماره نیرو جمع‌آوری نمود و آنها را به منطقۀ عملیاتی اعزام کرد. بدین ترتیب عده‌ای از رزمندگان به شهر القرنه رفتند، اهالی روستا با دیدن آنها به وجد آمده و گوسفند بر سر راهشان گوسفند قربانی کردند.

در جناح شمالی عملیات (العزیز)، رزمندگان داخلی خود را به رودخانه رساندند و مانع رفت و آمد خودروها روی جادۀ بصره-بغداد شدند. در جریان این مرحله نیروهای داخلی توانستند جزایر مجنون جنوبش و شمالی را از پشت دور بزنند و آنها را به‌راحتی تصرف کنند.

مرحلۀ دوم: در این مرحله از عملیات، رزمندگان در محور جزایر مجنون و طلائیه دو حملۀ اصلی را با هدف الحاق آغاز و از آن پس، به سمت نشوه حرکت نمودند اما بنابر شرایط حاکم بر آنجا پیشروی اعمال نشد. در راستای این حرکت، نیروهای بعثی بر اهداف عملیات و محورهای اصلی حمله پی‌بردند و تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا اول، حوالی جادۀ بصره-الاماره را پاکسازی نمایند و پس از آن، توجه‌شان معطوف بر منطقۀ طلائیه شود.

دشمن با این هدف با بستن آتش سنگین به این منطقه شرایط سختی را برای رزمندگان خودی رقم زد، به‌گونه‌ای که شهید حجت‌الاسلام میثمی که در طلائیه حضور داشت، گفته‌بود :« هرکس در طلائیه ایستاداگر در کربلا هم بود، می‌ایستاد.» مقاومت یگان‌های خودی در طلائیه مقابل دشمنان امری مهم تلقی می‌شد، چراکه بر روی کل روند عملیات تأثیر می‌گذاشت؛ آنگونه که در صورت انجام مراحل پاکسازی و الحاق، برای نیروهای داخلی عقبۀ خشکی متصل می‌گشت و عملیات در ابعاد جدید وسعت می‌گرفت.

با این هدف پس از مواجه‌شدن رزمندگان با شکست در محور زید، از فرماندۀ لشکر امام حسین (ع)، شهید حسین خرازی خواسته‌شد تا مأموریت طلائیه را بر عهده بگیرد. ایشان همۀ کادرهای تحت‌فرمان خود را احضار کرد و همانند سالار شهیدان، اباعبدالله‌الحسین رو به حاضرین کرد و گفت :« امشب شب عاشوراست، نمایندۀ امام دستور داده در طلائیه عمل کنیم ما با تمام توان لشکر به دشمن خواهیم زد! هرکس می‌تواند بماند و هرکس هم نمی‌تواند ، آزاد است برود.»

بعد از آن رزمندگان لشکر شبانه مجهز به حمله بر دشمن گشتند و از همان شب، تک را آغاز نمودند؛ با این حمله جنگ سختی بین رزمندگان ایرانی و عراقی‌ها درگرفت که تا روشنی هوا ادامه‌دار شد. با تداوم عملیات و طلوع خورشید، شهید حسین خرازی که در خط مقدم درگیری حاضر بود، دست راستش به دلیل اصابت ترکش قطع گردید و بخاطر جراحت و شرایط حیاتی نابسامانش بالاجبار از صحنۀ نبرد خارج و به بیمارستان منتقل شد.

دشمن همچنان این منطقه را تحت فشار قرار داده‌بود، با این حال رزمندگان کشورمان توانستند محور جادۀ طلائیه را تا 6 کیلومتر بگشایند و یک تیپ از یگان‌های عراقی را منهدم سازند؛ اما مسئله‌ای که وجود داشت فضای محدود منطقۀ عملیاتی و از طرفی آتش سنگین دشمن بود که امکان الحاق و پیشروی را غیرممکن کرده‌بود، به‌همین دلیل توجه‌ها معطوف بر حفظ طلائیه گشت.

مرحلۀ سوم: رزمندگان در این مرحله از عملیات به دلیل فشار دشمن بر جزایر مجنون شمالی و جنوبی، بیشتر در صدد حفظ این جزایر بودند. دشمن حضور نیروهای ایرانی در منطقۀ هور را هیچ‌گونه تحمل نمی‌کرد و با رگبار آتش شدید و به‌کارگیری یگان‌های پیادۀ زرهی در تلاش بود جزایر را پس بگیرد؛ لذا در آغاز 3 شبانه‌روز به‌طور متمادی جزایر را به آتش بست، به‌گونه‌ای که به‌طور تخمینی حدود یک میلیون گلولۀ توپ و خمپاره به‌کار گرفته‌بود.

توان نظامی نیروهای خودی به‌شدت کم بود، زیرا نیروهای خودی با نبرد متمادی طی چند روز و عقبه‌های طویل، بدون در اختیار داشتن آتش پشتیبانی در برابر بعثی‌ها مقاومت می‌نمودند و در مقابل، دشمن صدها قبضه توپ بر روی جزایر فرمی‌ریخت و این مناطق را یک‌سره با هواپیما بمباران می‌نمود. از طرفی به دلیل داشتن عقبۀ خشکی ( دو جادۀ ضلع غربی و شرقی جزیرۀ جنوبی) از طریق واحدهای زرهی خود، با فشارهای متعدد، موجب کاهش توان رزمندگان می‌گشت.

نیروهای خودی با وجود وضعیت مذبور، در تلاش بودند هرطور که ممکن است مقاومت نموده و جزایر را حفظ کنند. از این رو و در جهت این هدف سپاه پاسداران با همۀ توان خود برای ممانعت از حملات دشمن و حفظ جزایر در آنجا مستقر شد. در این راستا، چند تن از فرماندهان سپاه شهید و مجروح شدند؛ فرماندهان نام‌آشنایی همچون «سردار شهید حاج ابراهیم همت، فرماندۀ لشکر 27 محمد رسول‌الله (ص)» و «شهید اکبر زجاجی، معاون اول لشکر» که در هنگام رساندن نیرو به خط مقدم با موتور، اصابت گلوله سبب شد در جوار هم به شهادت برسند.

از دیگر شهدای شاخص این عملیات، شهید حمید باکری، قائم مقام لشکر عاشورا بود که با مقاومت و رشادتی که از خود به جاودان گذاشت حماسه‌ساز صحنۀ نبرد جزیرۀ مجنون جنوبی گشت.

در ادامۀ جریان عملیات در مرحلۀ سوم، دشمن با مشاهدۀ مقاومت غیرقابل پیش‌بینی و دور از تصور رزمندگان ایرانی و در مقابل، تلفات انسانی و امکانات نظامی به این نتیجه رسید که ادامۀ این حملات غیر از انهدام نیروها و تجهیزاتش، ثمرۀ دیگری ندارد. بنابراین از تصرف جزایر مجنون منصرف گشت و در صدد استحکام‌بخشی به مواضعش برآمد.

در جریان این عملیات برای اولین بار، حکومت عراق در منطقه‌ای با وسعت چشمگیرو قابل ملاحظه‌ای اقدام به بمباران شیمیایی گسترده‌ای نمود که این مبادرت، ترسی بود که با مستقر بودن رزمندگان ایرانی در دل بعثی‌ها ریشه دوانده‌بود. این حکومت پس از اینکه از بازپس‌‌گیری جزایر مجنون شمالی و جنوبی ناامید گشت، سرعت عمل بمباران شیمیایی این مناطق را افزایش داد اما سرانجام دشمن مأیوس گشته و عملیات پس از 19 روز، با فتح جزایر به پایان رسید.

نتایج عملیات

رزمندگان در عملیات غرورآفرین خیبر با وجود شرایط سخت و نبود پشتیبانی، تلفات سنگینی را بر متجاوزان بعثی وارد کردند و نتایج رضایت‌بخش و مفتخرانه‌ای را رقم زدند که به شرح ذیل میباشد:

• انهدام افزون‌بر 33 یگان عراقی‌ها
• 1500 نفر از نیروهای عراق کشته و زخمی
• انهدام 150 دستگاه تانک و نفربر و 200 دستگاه خودروی دشمن
• آزادسازی 1180 کیلومتر مربع از زمین‎‌های منطقه (1000 کیلومتر مربع در هور، 140 کیلومتر مربع در جزایر و 40 کیلومتر مربع در طلائیه)
• غنیمت گرفتن تجهیزات و مهمات انفرادی، اقلام صنعتی و 10 دستگاه تانک و 60 دستگاه کمپرسی

برگرفته از کتاب جغرافیای عملیات ماندگار دفاع مقدس/