معمای شورش و قتل اسرای عراقی در اردوگاه گرگان
جنگ‌های به وقوع پیوسته در طول تاریخ بشریت از اجزای متعددی تشکیل شده است. یکی از پررنگ‌ترین، حساس‌ترین و اجتناب‌ناپذیرترین اجزای جنگ موضوع اسارت محسوب می‌شود که در جریان درگیری رخ می‌دهد. اسیرانی که در مناطق درگیری و عملیات‌های مختلف آفندی و پدافندی در اختیار دو کشور قرار می‌گیرند.
در جریان جنگ ایران و عراق، اسارت علاوه بر نظامیان حاضر در صحنه جنگ، دامن‌گیر بومیان منطقه از جمله کودکان و زنان نیز شد. افرادی مظلوم که بر خلاف کنوانسیون‌های ژنو با اجبار و آزار نیروهای بعثی وارد خاک کشور عراق شدند و یکباره با افرادی مواجه شدند که هیچ‌گونه پایبندی به قوانین و مقررات بین‌المللی و مدنی نداشتند.
این درحالی بود که رهبر ایران، آیت الله خمینی اسیران عراقی را “میهمان ما” مورد خطاب قرار داده بودند و تنها همین مسئله به وضوح نشان دهنده تقاوت میان دو کشور در مواجهه با اسیران بود.
شاید تاریک‌ترین نقطه در مسئله اسیران عراقی، برمی‌گردد به معمای شورش و قتل اسرای عراقی در اردوگاه گرگان که پای سازمان بین‌الملل را به میان آورد.
معمای شورش و قتل اسرای عراقی در اردوگاه گرگان
تمامی اردوگاه‌های اسیران عراقی در ایران زیر نظر ارتش قرار داشتند که یکی از آنها در اردوگاه گرگان واقع شده بود. اردوگاهی که با وقوع این شورش آن را را از سایر اردوگاه‌ها متمایز کرد.
این واقعه که در 18 مهر 1363 و هم‌زمان با بازدید ماموران صلیب‌سرخ از اردوگاه به وقوع پیوست توسط یکی از فرماندهان ارتش مورد روایت قرار گرفته است که در زیر می‌خوانیم:
- نمایندگان صلیب سرخ در روز ۱۷/۷/۶۳ در اردوگاه گرگان حضور پیدا کردند. روز بعد از ساعت ۸ – ۱۱:۵ صبح نمایندگان صلیب سرخ با اسیران عراقی که اکثراً بعثی بودند بدون شاهد ملاقات کردند. این مسئله باعث ایجاد سوءظن شدید بین اسیرانی که به توابین و مؤمنین معروف بودند، گردید و مشاجره‌ای بین یکی از مؤمنین با یک اسیر بعثی رخ داد. ناگهان عده‌ای از بعثی‌ها در گروه‌های هشت الی ده نفره به افراد برجسته‌ی مؤمنین هجوم بردند و با میله‌های تخت خواب و سنگ‌های روی زمین آنها را مضروب و مجروح نمودند.
- چهار نفر مامور صلیب سرخ در بین عراقی‌ها گرفتار شده بودند. به دنبال این واقعه ماموران اردوگاه با گذاشتن نردبان روی سیم‌های خاردار اطراف اردوگاه به نجات جان ماموران صلیب‌سرخ می‌پردازند. بعثی‌ها به اخطارها و هشدارهای ماموران بی‌اعتنا بودند؛ به این دلیل از باتوم و گاز اشک‌آور استفاده شد. علاوه برآن برای حفظ جان ماموران صلیب سرخ به ناچار اقدام به تیراندازی هوایی و زمینی کمر به پائین می‌کنند. سرانجام ماموران صلیب‌سرخ نجات پیدا می‌کنند. پس از این اقدام چند گروه هشت الی ده نفره‌ی بعثی به دنبال ارشدهای مؤمنین رفتند و آنها را مورد ضرب و شتم شدید قرار دادند. با میله‌های آهنی تخت‌خواب و لبه‌های تیز قوطی‌های کنسرو سه نفر از مؤمنین ارشد را به قتل رساندند؛ حتی یک نفر از آنان را آن قدر مضروب کردند که قابل شناسایی نبود. چشم چپ یکی از مؤمنین را نیز از حدقه درآورده بودند. گوش و بینی یکی دیگر را نیز بریده بودند.
طی گزارشی که کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از معمای شورش و قتل اسرای عراقی در اردوگاه گرگان به شماره سند s/16962 منتشر کرده است آمده:
- در حدود ساعت 11:30 قبل از ظهر يكي از اعضاي هيئت در محوطه مشاهده كرده كه درگيري ميان دو اسير رخ داده است. اين درگيري به‌سرعت گسترش يافت و شورش كل اردوگاه را فرا گرفت. در ابتدا نگهبانان با شليك‌هاي هوايي و فرياد به اسيران دستور دادند كه به آسايشگاه‌هايشان بازگردند.
- از طرف هيئت، تعدادي از اعضا تلاش كردند اسيران را آرام كنند. ساير اعضاي هيئت نيز تلاش كردند اسيران درگير با يكديگر را جدا سازند و مصراً از نگهبانان مي‌خواستند از گشودن آتش خودداري كنند، ليكن تلاش‌هاي هيئت بي‌فايده بود.
- چند دقيقه بعد اسيران خشمگين راه خروج از اردوگاه را در پيش گرفتند. سپس پرتاب گاز اشك‌آور و شليك هوايي آغاز شد و بعد از آن نگهبانان به سمت جمعيت شليك كردند.
- در حدود ساعت 12:30 بعد از ظهر آرامش به اردوگاه بازگشت. سپس از هيئت نمايندگي صليب سرخ خواسته شد اردوگاه را ترك كنند. در 11 اكتبر به يك هيئت و تيم پزشكي اجازه داده شد سه جسد نامشخص و 35 اسير مجروح را مورد معاينه قرار دهند. سه جسد بر اثر درگيري از ناحيه سر مورد اصابت قرار گرفته بودند.
درخواست دولت عراق مبنی بر پیگیری معمای شورش و قتل اسرای عراقی در اردوگاه گرگان
پس از مطلع شدن دولت عراق از اتفاق پیش‌آمده در اردوگاه گرگان، درخواستی را در جهت پیگیری موضوع روانه سازمان ملل کردند. دولت ایران نیز موافقت خود را مشروط به بررسی وضعیت اسرای ایرانی در کشور عراق کرد. در نتیجه دبیرکل سازمان ملل، هیئتی را به منظور بررسی این حادثه و وضعیت اسرای جنگی دو کشور تشکیل و روانه اسارتگاه‌ها کرد و گزارشی را در تاریخ 3 اسفند 1363 (22فوریه1985) طی سند شماره s/16962 منتشر کردند.
متن گزارش این هیئت در خصوص معمای شورش و قتل اسرای عراقی در اردوگاه گرگان:
- روز 10 اكتبر 1984، در فاصلة بين ساعت 11:15 تا 11:30 به وقت محلي دو اسير مشاجره‌اي را آغاز كردند كه ديگر اسيران مستقر در حياط اصلي اردوگاه مابين مسجد و بخش يك به سرعت به آن پيوستند و خشونت در گرفت و به سرعت به ديگر قسمت‌هاي اردوگاه – به استثناي بخش چهار كه همچنان كه گفته شد از سه بخش ديگر مجزا بود – گسترش يافت. اين حادثه در حضور چند تن از اعضاي هيئت كميته بين‌المللي صليب سرخ كه در آن زمان در بخش يك مشغول كار بودند، به وقوع پيوست. هيئت كميته بين‌المللي صليب سرخ روز قبل براي نخستين‌بار به گرگان رسيده و فعاليت‌هاي خود را در روز 9 اكتبر در اردوگاه بدون حادثه انجام داد. فرمانده اردوگاه به همراه يكي از اعضاي هيئت كميته بين‌المللي صليب سرخ در بخش چهار بود و بنابراين هنگام آغاز درگيري در محل حضور نداشت.
- تلاش براي اعاده نظم بين دو گروه اسيران – كه از اين پس به نام‌هاي “وفاداران” و “مؤمنان” به آنان اشاره خواهد شد – به جايي نرسيد. اطلاق كلمات وفاداران و مؤمنان براي اختصار و سهولت در گزارش كنوني مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين دو لقب از جمله القابي است كه در ايران به گروه‌هاي موافق و گروه‌هاي مخالف دولت عراق اطلاق مي‌شود. اسيران با سنگ، ميله‌هاي آهني كه ظاهراً از تختخواب‌ها كنده شده بود، چماق، تخته، بطري و اشياي ديگر با هم به زد و خورد پرداختند.
- فرمانده و نگهبانان اردوگاه كه نمي‌توانستند زد و خورد را متوقف كنند، از آنجا خارج شدند و اعضاي كميته بين‌المللي صليب سرخ را كه بعضي از آنها از درب اردوگاه خيلي فاصله داشتند با نردبان خارج كردند. پزشك كميته بين‌المللي صليب سرخ در تمام مدت حادثه در درمانگاه [اردوگاه] حضور داشت. به نگهبانان و مسئولان اردوگاه و هيئت كميته بين‌المللي صليب سرخ نيز هيچ حمله‌اي صورت نگرفت.
- نيروهاي كمكي كمي بعد رسيدند. فرمانده اردوگاه كه در آن زمان به همراه فرمانده پادگان بود، با بلندگو با اسيران جنگي صحبت كرد؛ اما ظاهراً فايده‌اي نداشت و شورش ادامه يافت. در اين ميان تعداد زيادي از اسيران جنگي ظاهراً به قصد حمله به در ورودي اردوگاه، به سمت آن هجوم بردند. بعضي از نگهبانان نارنجك‌هاي گاز اشك‌آور را به طرف اسيران پرتاب کردند، اما اسيران همگي با هم به مقابله پرداختند و مانع استفاده بيشتر از گاز اشك‌آور يا باتوم كه نگهبانان با خود داشتند، مي‌شدند. آن‌گاه تيرهاي هشدار هوايي شليك شد. وقتي باز هم اوضاع آرام نگرفت، فرمانده پادگان دستور داد به طرف جمعيت [اسيران] شليك كنند. فرمانده اردوگاه اظهار مي‌داشت دستور اين بود كه به “زير كمر” شليك كنند، اما وي همچنين اعتراف كرد كه سربازان آن پادگان” تيراندازان حرفه‌اي نبودند” و ممكن است بعضي از آنها به نقاط بالاتر از كمر شليك كرده باشند. بعضي از تيرها از خارج محوطه و محدوده اردوگاه به وسيله سربازاني شليك شد كه هم سطح با اسيران داخل [اردوگاه] موضع گرفته بودند.
- تعيين اينكه تيراندازي دقيقاً چه مدت ادامه يافت دشوار بود؛ اما نشانه‌اي قاطع داير بر اينكه تيراندازي بيشتر از زمان لازم براي بازگشت آرامش ادامه يافته باشد وجود ندارد. اوضاع تا حدود ساعت 12:30 تحت كنترل درآمد.
- در نتيجه اين حادثه، 9 اسير جنگي كشته شدند. از اين عده سه نفر به وسيله ديگر اسيران جنگي كشته شده و سه نفر بلافاصله بر اثر شليك گلوله جان خود را ازدست دادند. سه نفر ديگر بنا به علل مشابه بعداً در بيمارستان درگذشتند. طبق گزارشات رسمي، تعداد مجروحان 47 نفر بود.
- تصاوير اجساد سه اسير كه بر اثر ضربه كشته شده بودند، به ما نشان داده شد. در گزارش دولت [ايران] در مورد اين قربانيان، شرح مختصري از جراحات و علت مرگ نيز ذكر شده است. پزشك كميته بين‌المللي صليب سرخ نيز اجساد آنها را روز 11 اكتبر ديده بود. فيلم ويدئويي تلويزيون ايران با توضيحاتي از طرف مقامات ايراني، از جمله خلاصه‌اي از متن آن به زبان انگليسي، به ما نشان داده شد. به نظر مي‌رسد كه سه مرد فوت شده در خوابگاه شماره 6 در بخش يك اردوگاه به دست اسيراني كه از قرار معلوم به جناح طرفداران دولت عراق تعلق داشته، كشته شدند و اسير ديگري نيز به شدت مجروح شده بود. دولت [ايران] متهمان را كه هفت نفر بودند و گفته مي‌شد به قتل نيز اعتراف كرده‌اند، قرار است محاكمه کند، آنها “بعثي” توصيف شده‌اند.
- با هر يك از اين هفت متهم به طور خصوصي صحبت كرديم، آنها با تفاوت مختصري جريان حادثه را تعريف كردند.
نتیجه‌ی حاصله از گزارش هیئت مستقل سازمان ملل در رابطه با معمای شورش و قتل اسرای عراقی در اردوگاه گرگان:
- در این حادثه 9 تن از اسیران بر اثر کتک خوردن و اصابت گلوله فوت شده و 47 نفر از آنها مجروح شدند. در این حادثه که میان طرفداران رژیم بعثی و مخالفان صدام به وقوع پیوست ایران هیچ‌گونه نقشی نداشته و اقدامات نیروهای ایرانی تنها در جهت آرام کردن و کنترل اردوگاه و اجتناب از فرار اسیران بوده است و کاملا منطبق با شیوه‌های معمول در کنترل شورش‌ها به وقوع پیوست.
- حادثه رخ داده در این اردوگاه منحصر به ایران نبوده و مشابه این اتفاق در کشورهای دیگر نیز رخ داده است، اما به دلیل شیطنت ایرانیان تبعیدی در فرانسه و رواج دادن آن بر سر زبان‌ها، توجه سازمان ملل را به خود جلب نمود. این در حالی بود که دولتمردان عراقی و سران رژیم بعث طی فیلم‌های به دست آمده پس از سقوط صدام و با توجه به رفتارهای نامناسب و غیر انسانی که نسبت به اسرای ایرانی اتخاد نموده بودند تمایلی به انعکاس بین‌المللی این واقعه نداشتند.
- شاید دولت ایران و مسئولین اردوگاه خط مشی منعطف‌تر نسبت به توابین عراقی اتخاذ نموده بودند و با توجه به این‌که آنها در اکثر اردوگاه‌ها در اقلیت قرار داشتند بهتر بود تا این دو گروه را در اردوگاه‌های جداگانه نگهداری می‌کردند تا از وقوع این حوادث جلوگیری شود.
انتهای پیام/