قطعنامه 598؛ جام زهری که نوشیده شد

از ابتدای تجاوز عراق علیه ایران، 14 قطعنامه و 15 بیانیه توسط شورای امنیت، به منظور پایان یافتن این جنگ صادر شد. در 27 تیرماه 1367، هشتمین قطعنامه با نام 598 به تصویب شورای امنیت رسید.
گلف قصد دارد در این گزارش به بیان ویژگی‌ها و تفاوت این قطعنامه با سایر قطعنامه‌های صادر شده، موضع کشورها در قبال آن و در نهایت پذیرش آن از سوی دو کشور بپردازد.

تصویب قطعنامه 598

پس از طولانی شدن درگیری میان دو کشور و عدم توجه به قطعنامه ها و اخطارهای شورای امنیت، دبیر کل سازمان ملل که هر روز بیشتر از قبل شاهد قتل عام مردم توسط دولت‌ها، استفاده از سلاح‌های شیمیایی بر خلاف پروتکل 1925 ژنو، حمله به مناطق مسکونی، هدف گلوله قرار دادن کشتی‌ها یا هواپیماهای مسافربری و همچنین درگیری مسلحانه بود، نهایتا در تاریخ 31 دسامبر 1987 به منظور پایان بخشیدن اقدامات نظامی ایران و عراق علیه یکیدیگر و ایجاد صلح و آرامش در منطقه، قطعنامه‌ای با حضور و امضای اعضای دائم خود، فرانسه، انگلیس، چین، آمریکا و شوروی و اعضای غیر دائم خود آرژانتین، بلغارستان، ایتالیا، ژاپن و امارات صادر کرد.
با توجه به اینکه این قطعنامه بر خلاف 8 قطعنامه‌ای که در گذشته صادر شده بود، ذیل فصل هفت منشور ملل متحد (اصول 39 و 40) قرار داشت، تفاوت‌هایی را با سایر قطعنامه‌ها ایجاد کرده بود. از جمله تخطی از آن توسط دو کشور موجبات حمله نظامی کشورهای ابرقدرت یا تحریم اقتصادی علیه آن‌ها را به همراه داشت.

مفاد قطعنامه 598

این قطعنامه دارای یک مقدمه و 10 بند است که با اتفاق آراء در جلسه 2570 شورای امنیت به تصویب رسید:
۱ ـ مطالبه می‌کند که به عنوان اولین قدم به سوی یک حل و فصل از طریق مذاکره، ایران و عراق به یک آتش‌بس فوری اقدام و تمام عملیات نظامی را در زمین، دریا و هوا متوقف کنند و همچنین تمام نیرو‌ها را بی‌درنگ تا سرحدات شناخته شده بین‌المللی باز گردانند.
-از دبیر کل درخواست می‌شود گروهی از ناظران سازمان ملل متحد را برای تأیید، تحکیم، نظارت بر آتش‌بس، و عقب‌نشینی به مرز‌ها اعزام کند. به علاوه از دبیر کل درخواست می‌شود که ترتیبات ضروری را برای مشاوره با طرفین انجام دهد و گزارش آن را به شورای امنیت تسلیم کند.
۳-شورا اصرار دارد که پس از توقف مخاصمات فعال بی درنگ اسرای جنگی را براساس کنوانسیون سوم ژنو در ۱۲ اوت ۱۹۴۹، آزاد کند و عودت داده شوند.
۴-از ایران و عراق دعوت می‌شود با دبیر کل در خصوص به اجرا درآوردن این قطعنامه و در کوشش‌های میانجیگرانه برای کسب یک حل و فصل جامع، عادلانه، شرافتمندانه، و مورد قبول طرفین در مورد تمام موضوعات مهم، بر اساس اصول مندرج در منشور ملل متحد همکاری کنند.
۵ ـ از تمامی دولت‌های دیگر دعوت می‌شود که حداکثر خویشتن‌داری را به عمل آورند و از هر اقدامی که ممکن است به تصاعد و گسترش بیشتر مخاصمه منجر شود، دوری جویند و بدین گونه به اجرا درآوردن قطعنامه حاضر را تسهیل کنند.
۶-از دبیر کل درخواست می‌شود که ضمن مشورت با ایران و عراق، مسأله تفویض کار تحقیق در باب مسئولیت مخاصمه به هیأتی بی‌طرف را بررسی کند و در حداقل مدت ممکن به شورا گزارش دهد.
۷ ـ عظمت خسارات وارده در خلال مخاصمه و نیاز به کوشش در جهت نوسازی، با امداد‌های بین‌المللی در خور، زمانی که مخاصمه خاتمه پذیرد، تصدیق و در همین خصوص از دبیر کل درخواست می‌شود، هیأتی از کارشناسان را برای پژوهش در باب مسأله نوسازی تعیین کند و به شورای امنیت گزارش دهد.
۸- به علاوه از دبیر کل درخواست می‌شود با مشورت با ایران و عراق و سایر کشور‌های منطقه، طرق افزایش امنیت و ثبات منطقه را مورد مداقه قرار دهد.
۹ -از دبیر کل درخواست می‌شود که شورای امنیت را در مورد به اجرا درآوردن این قطعنامه، به طور مداوم مطلع کند.
۱۰- شورای امنیت تصمیم دارد برای در نظر گرفتن اقدامات بیشتر و تضمین اجرای این قطعنامه، در صورت ضرورت جلساتی تشکیل دهد.

جام زهری که نوشیده شد

واکنش ایران و عراق نسبت به مفاد قطعنامه 598

*عراق
کشور عراق در 22 ژوئیه 1987، پس از طرح آتش‌بس و صدور قطعنامه توسط شورای امنیت، اجلاس مشترکی را میان فرماندهان خود تشکیل داد. اعضای حاضر در آن جلسه نظر مثبت خود را با تصویب قطعنامه اعلام کرده و سخنگوی دولت عراق در نتیجه این اجلاس اعلام کرد:

“عراق آماده است قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل را که در آن دستور آتش‌بس فوری داده شده است بپذیرد. مشروط به اینکه ایران نیز اقدام مشابهی انجام دهد. تعهد عراق نسبت به این قطعنامه به پذیرش صریح و بدون قید و شرط آن توسط ایران بستگی دارد.”
*ایران
در ایران دو نوع نظر متفاوت در مورد پذیرش یا عدم پذیرش قطعنامه شکل گرفت:
عده‌ای از افراد همچون فرماندهان و رزمندگان حاضر در مناطق جنگی، پذیرفتن آن را منوط به بازگشایی راه کربلا، برکناری و محاکمه صدام حسین می‌دانستند و عده‌ای اعتقاد داشتند باید کلا رد شود.
در ابتدا ایران به دلیل تعیین نکردن متجاوز توسط شورای امنیت از امضای قطعنامه سرباز زد. در آن زمان مقام فرماندهی جنگ بر عهده هاشمی رفسنجانی قرار داشت، ایشان پس از تعیین کردن متجاوز توسط شورای امنیت، خواستار محاکمه و تنبیه کشور عراق و پرداخت غرامت از جانب آن کشور شد. همچنین وزیر امور خارجه وقت ایران، دکتر ولایتی نیز صدور قطعنامه از جانب شورای امنیت را غیر عادلانه و یک‌طرفه اعلام کرد.

پذیرش قطعنامه 598 توسط ایران

پس از اینکه ایران موضع صریح خود را مبنی بر رد یا قبول قطعنامه اعلام نکرد، جامعه بین‌الملل اهرم فشار خود را جهت پذیرش مفاد قطعنامه، از جمله تهدید مستقیم و غیر مستقیم علیه ایران آغاز کرد. برای نمونه سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در مصاحبه با خبرنگاران اعلام داشت:
” ایران تا روز جمعه فرصت دارد تا پاسخ قطعی به شورای امنیت بدهد… اگر جواب منفی باشد، واشنگتن به شورای امنیت فشار خواهد آورد تا از تحریم تسلیحاتی جهت اجرای دستور آتش‌بس حمایت‌کند.”
ریگان رئیس جمهور وقت آمریکا در زمان شرکت رئیس جمهور وقت ایران در اجلاس مجمع عمومی گفت:
” من از این فرصت استفاده می‌کنم و از ایشان می‌خواهم که صریحا و بدون ابهام اعلام دارد که ایران قطعنامه مصوب شورای امنیت را که خواستار برقراری آتش‌بس در جنگ شده است را قبول دارد یا نه…. در صورت منفی بودن پاسخ ایران، شورای امنیت راهی جز اعمال مجازات علیه ایران و وادار کردن این کشور به قبول قطعنامه ندارد.”
در واکنش به این نظرات، هاشمی رفسنجانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی اظهار داشت:
“چنانچه شورای امنیت فعالیت خود را در جهت محکوم کردن متجاوز متمرکز کند، ایران آمادگی همکاری همه جانبه با شورای امنیت را خواهد داشت.”
پس از رد پذیرش قطعنامه توسط ایران، صدام حملات گسترده‌ای را در مناطق مسکونی و نفتکش ایران آغاز کرد. در طول یکسالی که از مطرح کردن قطعنامه تا پذیرش آن توسط ایران گذشت، آمریکا نیز به بهانه حمایت کردن از نفتکش‌های کویت در خلیج‌فارس، فضایی ناآرام و بحرانی را برای ایران ایجاد کرد.

دلایل پذیرش قطعنامه توسط ایران

دبیر کل سازمان ملل متحد، پس از بازدید از موقعیت دو کشور ایران و عراق، طرحی را جهت عملی کردن قطعنامه 598 مطرح کرد که مفاد آن به مواضع ایران بسیار نزدیک بود. این مقام بین‌المللی در نامه‌ای 9 صفحه‌ای از هر دو طرف درخواست کرد با اعلام آتش‌بس، به مبادله اسیران، عقب نشینی نیروها از شهرهای مرزی و تشکیل کمیسیونی برای تعیین متجاوز اقدام کنند، که با نزدیک بودن مفاد این طرح به خواسته‌های ایران، زمینه برای پذیرش قطعنامه توسط ایران فراهم شد.
این موضع‌گیری از تاریخ 1366/6/29 تا 1367/4/27 و نزدیک به یکسال ادامه داشت. مهمترین و منطقی‌ترین دلیل در” نه رد و نه قبول” قطعنامه، قطعا عدم محقق شدن خواسته‌های مشروع ایران بود.
در نهایت به دلیل اتفاقات متفاوتی از جمله حمایت کشورهای غربی از صدام، استفاده از سلاح‌های شیمیایی توسط رژیم بعثی، تهدیدات خارجی علیه ایران و نپذیرفتن دفاع مشروع ایران در مقابل تجاوز کشور بیگانه، تحریم ایران در خرید تسلیحات در دنیا و در نهایت نشان دادن چهره صدام به عنوان فردی صلح‌طلب باعث شد ایران چاره‌ای جز پذیریش قطعنامه 598 نداشته باشد.
به گزارش خبرگزاری حوزه، در مورد پذیرش کامل قطعنامه ۵۹۸، امام خمینی پیام مهمی به ملت ایران فرستادند. در قسمتی از این پیام آمده بود:

“ و اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتاً مسأله ی بسیار تلخ و ناگواری برای همه و به ویژه برای من بود، این است که من تا چند روز قبل، معتقد به همان شیوه ی دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می دیدم، ولی به واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلاً خودداری می کنم و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور – که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم – با قبول قطعنامه و آتش بس موافقت نمودم و در مقطع کنونی آن را به مصلحت انقلاب و نظام می دانم و خدا می داند که اگر نبود انگیزه ای که همه ما و عزت و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود، هرگز راضی به این عمل نمی بودم و مرگ و شهادت برایم گواراتر بود، اما چاره چیست؟ همه باید به رضایت حق تعالی گردن نهیم… دیروز روز امتحان الهی بود که گذشت و فردا امتحان دیگری است که پیش می آید… قبول قطعنامه از طرف جمهوری اسلامی ایران به معنای حل مسأله جنگ نیست. با اعلام این تصمیم حربه تبلیغات جهانخواران علیه ما کند شده است… ملت ما هم نباید فعلاً مسأله را تمام شده بداند. البته ما رسماً اعلام می کنیم که هدف ما تاکتیک جدید در ادامه ی جنگ نیست… در این روزها ممکن است، بسیاری از افراد به خاطر احساسات و عواطف خود صحبت از چراها و باید و نبایدها کنند – که هر چند این مسأله به خودی خود، یک ارزش بسیار زیباست – اما اکنون وقت پرداختن به آن نیست … من باز می گویم، قبول این مسأله برای من از زهر کشنده تر است، ولی راضی به رضای خدایم و برای رضایت او این جرعه را نوشیدم و نکته ای که تذکر آن لازم است در قبول این قطعنامه فقط مسوولان کشور ایران با اتکای خود تصمیم گرفتند. تصمیم امروز فقط برای تشخیص مصلحت بود … بدانید که پیروزی از آن شماست.”

در تاریخ ۱۷ ژوئیه ۱۹۸۸ (۲۶/۴/۱۳۶۷) سفیر و جانشین نماینده دائمی ایران در سازمان ملل متحد، نامه حضرت آیت الله خامنه ای رییس جمهور وقت ایران را خطاب به دبیرکل سازمان ملل، برای وی ارسال و درخواست کرد که به عنوان سند شورای امنیت منتشر گردد.
در نهایت امام خمینی با پذیرش آتش‌بس، از آن با عنوان «نوشیدن جام زهر» یاد کرد. کشور عراق با هدف گرفتن خرمشهر و مناطق نفت‌خیز ایران، حتی پس از پذیرش قطعنامه نیز دست از تجاوز به خاک ایران بر نداشت و در نهایت با بدست نیاوردن موفقیتی، جنگ در 29 مرداد 1367 به پایان رسید.

انتهای پیام/