آزادسازی خرمشهر، فتح الفتوح جنگ هشت ساله

سوم خرداد سالروز آزادسازی خرمشهر

آزادسازی خرمشهر از دستاوردهای عملیات بیت المقدس بود که در سوم خرداد 1361 پس از 575 روز اشغال، محقق شد. خرمشهر که از شهرهای استان خوزستان است از همان روزهای ابتدایی حمله عراق به ایران مورد هجوم دشمن قرار گرفت که پس از 34 روز مقاومت در 4 آبان 1359 به اشغال نیروهای بعث عراق درآمد. بعد از آزادسازی خرمشهر، امام خمینی (ره) گفت:« خرمشهر را خدا آزاد کرد.» آزادسازی خرمشهر از رخدادهای مهم تاریخ جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است.

خرمشهر، نماد مقاومت و ایستادگی

با آغاز جنگ ایران و عراق در 31 شهریور 1359، خرمشهر به دلیل نزدیکی به مرز، یکی از اولین نقاطی بود که مورد حمله ارتش بعثی عراق قرار گرفت. این شهرستان به مرکزیت شهر خرمشهر با مساحت 4 هزار و 552 کیلومتر مربع که در جنوب غربی استان خوزستان و در محل پیوستن رود کارون و اروندرود، واقع شده است و با شهرستان های آبادان از جنوب شرق، شادگان از شرق و اهواز از شمال و همچنین با کشور عراق از غرب هم مرز است و از همان روزهای آغازین جنگ شاهد عملیات های بزرگ و کوچکی بود.

با آغاز جنگ، مسجد جامع خرمشهر به دلیل موقعیت مکانی‌اش به کانون مقاومت مردمی تبدیل شد. 21 مهر 1359 دشمن وارد شهر شد. آن‌ها در نظر داشتند خوزستان و خرمشهر را چند روزه اشغال کنند اما مدافعان شهر به مدت 34 روز در مقابل ارتش بعث عراق مقاومت کردند و همین امر خرمشهر را به عنوان نماد و سمبل مقاومت به همگان شناساند. در تاریخ 4 آبان 1359 آخرین رزمندگان و مدافعان درون شهر نیز به جهت فشار مضاعف دشمن و کمبود سلاح و تجهیزات مجبور به عقب نشینی از خرمشهر شدند که منجر به سقوط خرمشهر شد.

عملیات‌های بازپس‌گیری خرمشهر

پس از اشغال خرمشهر از مهرماه تا دی ماه 1359 رزمندگان تلاش‌های زیادی برای بازپس‌گیری خرمشهر انجام دادند. در این سه ماه عملیات‌های مختلفی از طرف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیروهای مردمی انجام شد اما موفقیت و پیروزی چشم‌گیری به دست نیامد.

از جمله آن عملیات‌ها می‌توان به عملکرد ارتش جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد. ارتش در تاریخ ۲۳ مهرماه ۱۳۵۹ در محور دزفول با اجرای یک عملیات کلاسیک به منظور آزادسازی خرمشهر، تلاش کرد و دشمن را از کل منطقه غرب رودخانه کرخه به عقب راند، اما نتایج مطلوب از این عملیات حاصل نشد.

پس از آن ارتش با طراحی دومین عملیات کلاسیک خود در ۱۵ دی‌ماه ۱۳۵۹ به کمک سپاه و نیروهای مردمی از محور هویزه، نیرو و تجهیزات قابل توجهی از نیروهای عراقی را منهدم کرد و غنایمی نیز به دست آمد. اما با پاتک نیروهای عراقی، نیروهای خودی به عقب رانده شده و از نظر تجهیزات و نیرو متحمل تلفاتی گردیدند.

سومین عملیات در ۲۰ دی‌ماه ۱۳۵۹ش از سوی ارتش، روی جاده خرمشهر-آبادان به منظور شکستن حصر آبادان طراحی و انجام شد، اما این عملیات نیز سرانجام مطلوبی نداشت و جاده همچنان در دست عراقی‌ها باقی ماند.
مدتی پس از آن سلسله عملیات هایی انجام شد که به آزادسازی مناطق اشغال شده کشور انجامید. در مقطعی از جنگ تحرک اصلی رزمندگان عمدتاً بر دو عملیات استوار بود که هر دو در محور آبادان طرح ریزی و اجرا شد:

یکی عملیات ولایت فقیه بود که از مدتها پیش طرح ریزی شده بود و پس از حذف بنی صدر بی درنگ در ۲۳ خرداد ۱۳۶۰ در جبهه آبادان و از محور دارخوین با رمز «فرمانده کل قوا» اجرا شد.

و دیگری عملیات شکست حصر آبادن بود که طرح ریزی و اجرای آن با توجه به تأکید حضرت امام که فرموده بودند: حصر آبادان باید شکسته شود». عملیات ثامن الائمه(ع) در مهر ۱۳۶۰ اجرا شد و در آن اولین همکاری گسترده سپاه و ارتش در عمل تحقق یافت. همچنین انهدام و پاکسازی شرق رودخانه کارون از نیروهای دشمن و شکست حصر آبادان بخش مهمی از نتایج و دستاوردهای این عملیات بود.
در عملیات‌های پیوسته برای آزادسازی خرمشهر جوانان و فرماندهان زیادی از جمله محمد جهان آرا فرمانده سپاه خرمشهر به شهادت رسیدند. جهان آرا جایگاه ویژه‌ای در سازماندهی نیروها و انجام عملیات‌های مختلف داشت.

بعد از سقوط خرمشهر و عزل بنی صدر از فرماندهی کل قوا محمد جهان آرا و تعداد دیگری از فرماندهان به دل دشمن یورش بردند و سبب شکستن حصر آبادان در مهر 1360 شدند. او از اشخاصی بود که در سازمان‌دهی نیروهای مردمی و سپاه و با به ‌کارگیری به موقع نیروها، مقاومت و ایستادگی در برابر نیروهای اشغالگر در ۳۴ روز مقاومت و شکست حصر آبادان، نقش ویژه‌ای ایفا کرده و از همین رو لقب سردار مقاومت به خود گرفته است.

 عملیات آزادسازی خرمشهر

منطقه عملیاتی بیت المقدس که به فتح خرمشهر منجر شد از شمال به رودخانه کرخه نور ، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه کارون و از غرب به هورالهویزه منتهی می‌شود . این منطقه در اشغال دشمن قرار گرفته بود و بعد از پیروزی در عملیات فتح المبین در حالی که قوای ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر در حال تقویت بود به همه یگان‌های تحت امر قرارگاه کربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا به بازسازی و شناسایی و طراحی عملیات با هدف آزادسازی حدود 5400 کیلومتر مربع از خاک ایران از جمله شهرهای مرزی خرمشهر و هویزه بپردازند.

عملیات بیت المقدس در 30 دقیقه بامداد 10 اردیبهشت 1361 به صورت مشترک توسط ارتش و سپاه به فرماندهی علی صیاد شیرازی و محسن رضایی با رمز «بسم الله الرحمن الرحیم . بسم الله القاصم الجبارین، یا علی ابن ابی طالب» در چهار مرحله آغاز شد.

در مرحله اول با حمله نیروهایی از قرارگاه‌های فتح، کربلا، قدس و تیپ‌های ۲۵ کربلا، بیت المقدس و ثارالله، به مواضع عراق آغاز شد.

دومین مرحله از عملیات در ساعت ۲۲:۳۰ روز ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۱ شروع شده و تصمیم گرفته شد تا نیروهای قرارگاه‌های «فتح» و «نصر» از جاده اهواز – خرمشهر به سمت مرز پیشروی کنند و قرارگاه قدس نیز ماموریت یافت تا به صورت محدود برای تصرف سرپل در جنوب کرخه کور اقدام نماید و سپس آن را گسترش دهد.

در پی این عملیات، برخی از نیروهای عراقی مجبور به عقب‌نشینی شده و تعدادی از آنها به اسارت گرفته شدند و بدین ترتیب جاده اهواز-خرمشهر و نیز مناطقی نظیر جفیر، پادگان حمید و هویزه آزاد شدند.

سومین مرحله در آخرین ساعات روز ۱۹ اردیبهشت ماه ۱۳۶۱ با نیروهایی متشکل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو تیپ ارتش، آغاز شد و به دلیل هوشیاری نیروهای عراقی و تمرکز بر خطوط پدافندی‌اش، نیروهای ایرانی در انجام ماموریت خود توفیق نیافتند. تکرار این عملیات در روز بعد نیز به شکست انجامید، به همین خاطر تصمیم گرفته شد تا برای انجام عملیات نهایی فرصت بیشتری به یگان‌ها داده شود و مقرر شد دو تیپ المهدی(عج) و امام سجاد(ع) از قرارگاه فجر نیز در حرکت بعدی استفاده شود.

مرحله چهارم عملیات با هدف محاصره و آزادسازی خرمشهر در ساعت ۲۲:۲۵ دقیقه مورخ ۱ خردادماه ۱۳۶۱ش آغاز شد. یگان‌های قرارگاه فتح پس از درگیری و پیشروی موفق شدند که با روشن شدن هوا در پلیس‌راه خرمشهر، نیروی‌های بعثی را منهدم کنند و نیروهای قرارگاه فجر با عملیات خود توانستند «پل نو» را تصرف کنند و به سمت شط‌العرب پیشروی کنند.

نیروهای قرارگاه نصر نیز در امتداد مرز پیشروی کرده و با پاکسازی و انهدام نیروهای بعثی به سمت جنوب حرکت کردند و بدین ترتیب شهر خرمشهر به‌طور کامل به محاصره نیروهای ایرانی درآمد. اگرچه نیروهای عراقی همچنان مقاومت می‌کردند؛ اما در روز ۲ خردادماه حلقه محاصره خرمشهر تنگ‌تر شد و بخشی از نیروهای عراقی به اسارت درآمدند.

در نهایت پس از 25 روز جنگ تمام عیار در این منطقه در ساعت2 بعد از ظهر روز در3 خرداد 1361 رزمندگان اسلام از همان جایی که دشمن وارد خرمشهر شده بود، شهر را آزاد کردند و ضمن انهدام نیروهای دشمن ، بسیاری را به اسارت در آوردند. بدین ترتیب خرمشهر که بعد از 34 روز مقاومت در برابر دشمن سقوط کرده بود، بعد از 575 روز اشغال آزاد شد.

رزمندگان اسلام در اولین اقدام خود پس از آزادسازی خرمشهر در مسجد جامع خرمشهر نماز شکر به جا آوردند. خبر آزادسازی خرمشهر در ساعت 14 روز 3 خرداد 1361 از صدای جمهوری اسلامی ایران، اعلام شد. امام خمینی (ره) پیامی به مناسبت آزادسازی خرمشهر خطاب به مردم ایران صادر کرد. در اولین بخش این بیانیه آمده‌است: «خرمشهر را خدا آزاد کرد»

تلفات

در جریان آزادسازی خرمشهر حدود ۱۶ هزار نیروی عراقی کشته و زخمی شدند، همچنین ۱۹ هزار نفر نیروی عراقی به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند. در خلال ۲۶ روز نبرد خونین در عملیات بیت‌المقدس 3۰۰۰ نفر از نیروهای ایرانی شهید و ۱۲ هزار نفر نیز مجروح شدند.

بازتاب آزادسازی خرمشهر

فتح خرمشهر بازتاب و اهمیت جهانی داشت که میتوان به مواردی از آن اشاره کرد.
روزنامه فاینشنال تایمز:
سقوط خرمشهر و اسارت هزاران سرباز عراقی را فقط می‌توان یک شکست فاجعه‌آمیز دانست و ارتش عراق تحقیر ناشی از آن را نمی‌تواند فراموش کند… این عمل، افزون بر یک ضربه استراتژیک، از نظر روانی ضربه عظیمی به ارتش عراق وارد کرد.
تایمز مالی هم در این زمینه نوشت:
خرمشهر کلید پیروزی جنگ است، این شهر تنها نشانه واقعی پیروزی عراق و مظهر مقاومت سرسختانه ایران به شمار می رود.

انتهای پیام /