عملیات بیت المقدس دهم اردیبهشت 1361 با رمز« بسم الله الرحمن الرحیم بسم الله القاصم الجبارین یا علی بن ابی‌طالب(ع)» در سه مرحله به فرماندهي مشترك سپاه پاسداران و ارتش جمهوري اسلامي ايران در منطقه‌ی عملیاتی جنوب و غرب کارون، جنوب‌غربی اهواز و شمال خرمشهر، با هدف آزادسازی خرمشهر، هویزه، جفیر، ایستگاه حسینیه، جاده اهواز ـ خرمشهر و در نهایت انهدام و اخراج دشمن از خاک ایران و رسیدن به مرزهای بین‌المللی آغاز می‌شود و پس از چهار مرحله نبرد سخت، روز سوم خرداد در ساعت 5/13 خرمشهر پس از 575 روز به دست رزمندگان ایران آزاد می‌شود و خونین شهر بار دیگر به خرمشهر تبدیل می‌شود.
نیروهای ایران پس از پاکسازی شهر به تعقیب دشمن می‌پردازند و آنها را تا محور شلمچه ـ بصره وادار به فرار می‌کنند. در این عملیات شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید و همچنین جاده مهم و تدارکاتی اهواز ـ خرمشهر ـ کرخه نور، جاده سوسنگرد ـ هویزه از اشغال نیروهای عراقی آزاد شده و بخش وسیعی از جنوب ایران از زیر آتش دشمن خارج می‌شود.
طرح عملیات بیت المقدس :
نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران متشکل از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی مأموریت داشتند که در منطقه عمومی جنوب رودخانه کرخه و غرب رودخانه کارون تک نموده و ضمن انهدام نیروهای موجود دشمن و آزادسازی شهرهای خرمشهر و هویزه، خط مرز بین المللی را تأمین نموده و از حمله مجدد احتمالی به کشور اسلامی جلوگیری نمایند. مراحل عملیات به شکل زیر طرح ریزی شود:
- قرارگاه نصر و قرارگاه فتح پس از عبور از رودخانه تا محور جاده اهواز – خرمشهر پیشروی کنند
- قرارگاه قدس پس از شکستن خاکریز ،اول ضمن ایجاد درگیری با نیروهای امکان توجه قرارگاه های فتح و نصر به طرف غرب و جنوب برای تأمین مرز و آزادسازی خرمشهر را فراهم کند.
- قرارگاه های فتح و نصر پس از تصرف هدف های تعیین شده، به سمت ساحل اروند حرکت کنند.
بر اساس این طرح قرارگاه قدس عمدتاً دشمن را مشغول درگیری می کرد تا قرارگاه های فتح و نصر تلاش اصلی برای سرپل گیری و پیشروی به سمت جاده اهواز – خرمشهر را انجام دهند. در بحث هایی هم که در نشستهای مشترک ارتش و سپاه صورت گرفت مرحله بندی عملیات بر اساس فرضهای مختلف و مبتنی بر سه گزینه کلی زیر بررسی شد:
۱. نخست، قرارگاه قدس وارد عمل شود و توجه دشمن را به تلاش رزمندگان اسلام در محور شمالی عملیات جلب کند و دوم پس از آنکه دشمن به این محور حساس شد و آن را تلاش اصلی رزمندگان تلقی کرد قرارگاه های فتح و نصر وارد عمل شوند.
۲. عکس گزینه اول ابتدا قرارگاه های فتح و نصر وارد عمل شوند و سپس قرارگاه قدس عمل کند.
- هر سه قرارگاه ،قدس فتح و نصر همزمان وارد عمل شوند.
پس از بحث هایی که در این زمینه صورت گرفت و به منظور تجزیه دشمن و جلوگیری از جابه جایی و تمرکز نیروهایش گزینه سوم انتخاب و مقرر شد هر سه قرارگاه هم زمان تهاجم خود را آغاز کنند.
اهداف عملیات
- انهدام نیروی دشمن حداقل با استعدادی بیش از دو لشکر
- آزادسازی شهرهای خرمشهر و هویزه و پادگان حمید
- آزادسازی حدود ۶۰۰۰ کیلومتر مربع از سرزمین های اسلامی با بیرون راندن نیروهای دشمن
- خارج نمودن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دوربرد دشمن
- ترمیم مرز بین المللی کشور اسلامی و رفع اشغال کشور.
- آزادشدن جاده مواصلاتی اهواز – خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز – آبادان از زیر برد توپخانه
- افزون بر اهداف فوق طرح ریزان عملیات اهداف دیگری را هم مد نظر داشتند که در صورت تأمین آنها، دستیابی به موضع برتر در برابر دشمن و احقاق حقوق حقه کشور جمهوری اسلامی تسهیل می شد.
- تهدید بصره برای وادار کردن عراق به پرداخت خسارت جنگ
شرح عملیات بیت المقدس
عملیات بیت المقدس در 30 دقیقه بامداد روز 10 اردیبهشت 1361 با قرائت رمز عملیات« بسم الله الرحمن الرحیم . بسم الله القاصم الجبارین، یا علی ابن ابی طالب» از سوی فرماندهی آغاز شد. شهید آیت الله صدوقی و آیت الله مشكینی نیز كه در كنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه كربلا حضور داشتند، هر یك به طور جداگانه، پیام هایی را به وسیله بی سیم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت كردند.
مرحله اول :
نیروهای ایران که از روزهای قبل با استتار کامل در چند کیلومتری رودخانه کارون موضع گرفته بودند، حرکت خود را برای عبور از کارون آغاز کردند و به دنبال آن، نیروهای زرهی از روی جاده‌هایی که از قبل توسط واحد مهندسی سپاه، ارتش و جهاد احداث شده بود، به حرکت درآمدند تا از پل های شناور عبور کنند. نیروهای پیاده با عبور از مواضع ایذایی خود را به سنگرهای دشمن رساندند و به انهدام جنگ‌افزارها و استعدادهای ارتش متجاوز پرداختند.
در ادامه عملیات ایرانی‌ها خود را به قسمت‌هایی از جاده مهم اهواز ـ خرمشهر رساندند که به دلیل وجود استحکامات و امکانات فراوان دشمن در اطراف جاده، رزمندگان با مشکل مواجه شدند. طول خاکریز شرق جاده که منطقه وسیعی را زیر دید و سلطه دشمن گذاشته بود و همچنین مسطح بودن زمین مشکل عملیات را دو چندان می‌کرد، به همین سبب کارآیی نیروهای پیاده کم شده و دورشدن تانک‌ها از نیروهای پیاده این کندی را افزایش می‌داد.
با روشن شدن هوا نیروی هوایی دشمن نیز وارد عمل شدند و با بمباران‌های پیاپی باعث پیشروی تانک‌های عراقی به سوی نیروهای ایرانی شدند و نبرد شدیدی میان شکارچیان تانک و ادوات زرهی عراق درگرفت و خساراتی به هر دو طرف وارد کرد که با سماجت رزمندگان، قسمتهای دیگری از جاده اهواز ـ خرمشهر آزاد و نیروهای زرهی عراق عقب‌نشینی کردند.
در محور قرارگاه قدس (شمال كرخه كور) به دلیل هوشیاری دشمن و وجود استحكامات متعدد، پیشروی نیروها سخت بود و تنها تیپ های 43 بیت المقدس و 41 ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور كرده و منطقه ای در جنوب رودخانه كرخه كور را به عنوان سرپل تصرف كنند. عدم پوشش جناحین این یگان ها باعث شده بود كه فشار شدید دشمن برآن ها وارد شود.
در محور قرارگاه فتح، یگان های خودی ضمن عبور از رودخانه به سرعت خود را به جاده اهواز – خرمشهر رسانده و به ایجاد استحكامات و جلوگیری از نقل و انتقالات و تحركات دشمن در جاده مذكور پرداختند.
در محور قرارگاه نصر، به دلیل تاخیر در حركت و وجود با تلاق در كنار جاده اهواز – خرمشهر و هم چنین تمركز دشمن در شمال خرمشهر، نیروهای این قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد نظر دست یافته و با قرارگاه فتح الحاق كنند.
الحاق كامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و هم چنین تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور كار عملیات شب دوم قرار گرفت كه با انجام آن تا حدودی اهداف مورد نظر محقق شد، لیكن برخی رخنه ها همچنان باقی بود تا این كه سرانجام پس از 5 روز، جاده اهواز – خرمشهر از كیلومتر 68 تا كیلومتر 103 تثبیت و كلیه رخنه ها ترمیم شد.
مرحله دوم:
در این مرحله آزاد سازی خرمشهر از دستور كار عملیات خارج و تصمیم گرفته شد كه قرارگاه های فتح و نصر از جاده اهواز – خرمشهر به سمت مرز پیشروی كنند و قرارگاه قدس نیز ماموریت یافت تا به صورت محدود برای تصرف سرپل در جنوب كرخه كور اقدام نماید و سپس آن را گسترش دهد.
عملیات در این مرحله در ساعت 22:30 روز 1361/02/16 آغاز شد. نیروهای قرارگاه فتح در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند. یگان های قرارگاه نصر نیز با اندكی تاخیر و تحمل فشارهای دشمن، به مرز رسیده و با قرارگاه فتح الحاق كردند.
در ادامه نیروهای ایرانی با عبور از محور کرخه و رسیدن به نزدیک مرزهای بین‌المللی از شمال منطقه درگیری، شهر هویزه به محاصره آنها درآمدند. عراق برای درهم شکستن محاصره با تمام توان سعی در عقب راندن رزمندگان ایرانی کرد و فشار و حجم آتش سنگین خود را زیادتر کرد تا ایرانی‌ها را عقب براند اما با مقاومت جانانه آنها روبه‌رو شده و اقدام به عقب‌نشینی کرد.
در پی این عقب نشینی كه از ساعات اولیه روز 1361/02/18 آغاز شده بود، نیروهای قرارگاه قدس ضمن تعقیب نیروهای دشمن، تعدادی از آن ها را كه از قافله عقب مانده بودند، به اسارت خود درآوردند و در نتیجه جاده اهواز – خرمشهر (تا انتهای جنوب منطقه ای كه توسط قرارگاه نصر به عنوان سرپل تصرف شده بود) و نیز مناطقی همچون جفیر، پادگان حمید و هویزه آزاد شدند.
مرحله سوم:
در این مرحله، قرارگاه نصر ماموریت یافت تا حركت خود را به سمت خرمشهر آغاز نماید. نیروهای عمل كننده كه متشكل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو تیپ ارتش بودند، در آخرین ساعات روز 19/2/1361 عملیات خود را آغاز كردند؛ نیروهای زرهی دشمن با اجرای پاتک‌های موفقیت‌آمیز که با آتش شدید توپخانه و حمله گسترده‌ی هوایی همراه بود رزمندگان ایران را از ادامه پیشروی بازداشت.
نیروهای ایران که توانسته بودند از جنوب بستان تا شمال خرمشهر را آزاد کرده و به کنترل درآورند، ناگهان در محور جدید با مقابله شدید مواجه شدند. تكرار این عملیات در روز بعد نیز به شكست انجامید. به همین خاطر تصمیم گرفته شد تا برای انجام عملیات نهایی فرصت بیشتری به یگان ها داده شود. هم چنین مقرر شد دو تیپ المهدی (عج) و امام سجاد (ع) از قرارگاه فجر نیز در حركت بعدی استفاده شود.
مرحله چهارم :
سرانجام در ساعت 22:30 اول خرداد 1361 تلاش برای آزادی سازی خرمشهر با رمز «بسم الله القاسم الجبارین یا محمد بن عبدالله (ع)» آغاز شد در برابر تك سریع و غافلگیرانه، نیروهای عراقی دچار وحشت وسرگردانی شدید شدند و نتوانستند واكنش مهمی از خود نشان دهند و ارتباط یگان های دشمن با یكدیگر قطع شد. فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقی از منطقه خرمشهر گویای از هم پاشیدگی سازمان یگان های دشمن بود.
در روز دوم خرداد نتیجه پیكار بسیار درخشان بود و قرارگاه كربلا به هدف خود كه احاطه كامل خرمشهر بود، رسید. تعداد اسرای عراقی در این روز از 2830 نفر تجاوز كرد و یگان هایی از دشمن كه در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند، به میزان زیاد منهدم شدند.
به وجود حضور گسترده هواپیماهای عراقی در آسمان منطقه، عقابان تیزپرواز نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یكان های رزمنده، در صحنه عملیات بیت المقدس حضوری فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقی ها بر روی شط العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزنده ای در آزاد سازی خرمشهر ایفا كردند.
در ساعت 2 بعد از ظهر، خرمشهر به طور كامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز مسجد جامع و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد و این شهر مقاوم كه پس از 35 روز پایداری و مقاومت در 4 آبان 1359 به اشغال دشمن درآمده بود، پس از 575 روز (19 ماه) اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت.
رزمندگان اسلام در اولین اقدام خود پس از آزاد سازی شهر، در مسجد جامع خرمشهر نماز شکر به جای آوردند اعلام خبر آزادسازی خرمشهر در ساعت ۱۴ روز ۳ خردد ۱۳۶۱ از صدای جمهوری اسلامی ایران امت حزب الله را که مدت ها در ارزوی چنین لحظه ای بودند شاد کرد. در پایان آن روز امت شهید پرور ایران با حضور در ،مساجد نماز شکر به جای آوردند و با فرارسیدن شب به یمن پیروزی رزمندگان اسلام و غلبه حق بر باطل بر پشت بام ها ندای – الله اکبر سردادند.
نتایج عملیات بیت المقدس
رسیدن نیروهای خودی به مرز بین المللی و پایان دادن به ماه ها اشغال خاک مقدس جمهوری اسلامی ایران و آزادسازی خرمشهر از مهمترین نتایج عملیات بود. دستاوردهای عملیات فتح خرمشهر به منزله بزرگترین پیروزی نظامی – سیاسی جمهوری اسلامی در جنگ و در عین حال بزرگترین ضربه سیاسی – نظامی به دشمن و حامیانش امریکا ،شوروی اروپا و کشورهای مرتجع (عرب) محسوب می شد. واحد اطلاعات قرارگاه مرکزی کربلا خسارتهای وارد شده به یگانهای دشمن و میزان آنها را به شرح زیر اعلام کرد:
الف) لشكرها لشکرهای ۳ زرهی و ۱۱ و ۱۵ پیاده که در محور خرمشهر مستقر بودند به میزان ۸۰ درصد منهدم شدند. .۲ لشکرهای ۵ مکانیزه و ۶ زرهی که در برابر قرارگاه قدس در محور شمالی عملیات مستقر بودند با فرار و عقب نشینی به میزان ۲۰ درصد آسیب دیدند .. لشکرهای ۹ و ۱۰ ،زرهی هر یک به میزان ۵۰ ،درصد، لشکر ۷ پیاده ۴۰ درصد و لشکر ۱۲ زرهی ۲۰ درصد منهدم شدند در واقع همه یگانهای سازمانی دشمن که در تهاجم به خاک جمهوری اسلامی نقش داشتند و در عملیاتهای مختلف پس از تحمل صدمات سنگین، بار دیگر بازسازی شده بودند، در عملیات فتح خرمشهر برای چندمین بار در معرض تهاجم رزمندگان اسلام قرار گرفتند و دچار صدمات و خسارتهای اساسی شدند.
ب) تیپهای مستقل ۱ تیپ ۱۰ زرهی به میزان ۴۰ درصد منهدم شد و تیپهای ۳۱، ۳۲ و ۳۳ نیروی مخصوص که هنگام تهاجم سراسری نقش اصلی در اشغال خرمشهر داشتند ضربه های سنگینی را متحمل شدند ۲ تیپ های ۹ ۱۰ و ۲۰ گارد مرزی و تیپهای ۲۳۸ و ۵۰۱ پیاده به میزان صددرصد منهدم شدند و همه نیروهای باقیمانده آنها به اسارت درآمدند. تیپ های ۶۰۵ و ۴۱۷ پیاده به میزان صددرصد تیپ ۱۰۹ پیاده ۶۰ درصد و تیپ های ۶۰۱، ۶۰۲، ۴۱۶ و ۴۱۹ پیاده ۵۰ درصد منهدم شدند. همچنین گردانهای شناسایی حطین و حنین هم به طور کامل متلاشی شدند. در مجموع در چهار مرحله عملیات بیت المقدس، ۱۹ هزار تن از نیروهای دشمن به اسارت درآمدند و بالغ بر ۱۶هزار تن کشته یا زخمی شدند.
