پس از پیروزی نیروهای مسلح و بازپس‌گیری ۷۰۰ کیلومتر مربع از خاک ایران و تصرف ۳۰۰ کیلومتر مربع از خاک عراق در عملیات محرم، پیش بینی می‌شد دستیابی به شهر العماره عراق دور از امکان نیست. بدین گونه بخشی از شمال شهر العماره که بین مثلث فکه،چذابه و غزلیه محصور بود، مورد توجه نظامیان قرار گرفت. این طرح توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و مشارکت نیروی زمینی ارتش، از 17 بهمن 1361 به مدت 3 روز در منطقه‌ی حد فاصل فکه تا چذابه برای انجام این عملیات تاثیرگذار، انتخاب گردید.
موقعیت منطقه عملیات
موقعیت منطقه عملیاتی والفجر مقدماتی، از جنوب به هورالهویزه ، از شمال به مناطق میشداغ و برقازه ، از شرق به چذابه و شهر بستان و از غرب به شهر العماره عراق و رودخانه دجله، منتهی می‌شد. در این منطقه رودخانه‌های گوناگونی وجود داشت؛ رودخانه دویریج که از کوه‌های شمال منطقه سرچشمه گرفته و به منطقه هورالسناف می‌ریزد و رودخانه میمه که سرچشمه آن از ارتفاعات ایلام است و در آخر به هور بن‌عمران (در جنوب هوالسناف) منتهی می‌شود.
ارائه‌ی طرح عملیات
در طرح این عملیات که توسط سپاه پاسداران طراحی شد، مقرر شد دو قرارگاه کربلا و نجف به طرف العماره حمله کنند. در مرحله اول، قرارگاه نجف در محور طاووسیه تا رشیده، حدفاصل خط تا کانال‌های آخر را تصرف نماید و در مرحله دوم و در ادامه حملات ، جناح راست تا حاشیه جنوبی دویریج (پشت جاده آسفالت فکه و در غرب بزرگراه و سرپل حلفائیه) را تصرف کنند.
از این رو قرار بر این شد، بعد از شوارع تصرف شده به دست قرارگاه نجف، نیروهای قوای کربلا مسیر خود را تا چذابه ادامه بدهند و در پشت کانال، پدافند خود را تشکیل دهند و در مرحله دوم تملک خود را تا منطقه شرق غزیله و شمال هورالهویزه پیش ببرند و اقدام به ایمن سازی سرپل غزلیه برای تامین قرارگاه کربلا بنمایند. در صورتی که مرحله اول و دوم با موفقیعت اجرا شود، این عملیات وارد مرحله سوم خود یعنی تصرف شهر العماره عراق می‌شد.
قوای دشمن
مسئولیت پدافند از منطقه عملیاتی (از چیلات تا هورالعظیم) به عهده سپاه چهارم عراق بود. لشکرهای سازمانی این سپاه نیز عبارت بودند از:
الف- لشکر 10 زرهی؛ شامل:
تیپ 17 زرهی/ تیپ 42 زرهی/ تیپ 34 زرهی/ تیپ 24 مکانیزه/ تیپ 412 پیاده
منطقه گسترش این لشکر از پیچ انگیزه (شیار به جلیه) تا جنوب غربی دهلران (چیلات) بود.
ب – نیروهای احتیاط؛ شامل:
لشکر 3 زرهی، در منطقه شرق هورالسناف جنوبی/ تیپ 30 زرهی از لشکر 6 زرهی، در منطقه جنوب زبیدات/ تیپ 16 زرهی از لشکر 6 زرهی، در منطقه العماره/ تیپ 25 مکانیزه از لشکر 6 زرهی، در منطقه شرق هورالسناف/ تیپ 37 زرهی از لشکر 12 زرهی، در منطقه بزرگان/ تیپ 101 پیاده گارد مرزی، در منطقه العماره/ تیپ 10 زرهی وابسته به ستاد کل، احتمالا در شمال العماره/ تیپ های 48 پیاده و 49 زرهی ار لشکر 11، در منطقه العماره/ تیپ 51 زرهی مختلط، در منطقه فکه/ گارد ریاست جمهوری، در منطقه بزرگان/ تیپ 704 پیاده در منطقه صفریه تا رشیده.
ج – لشکر 14 پیاده ؛ شامل:
تیپ 421 پیاده/ تیپ 422 پیاده/ تیپ 18 پیاده کوهستانی/ تیپ گردان تانک سیف سعد /
منطقه گسترش لشکر 14 از شیب تا پاسگاه دویرج و مقر فرماندهی آن نیز در غرب تقاطع جاده چزابه غزیله با جاده صفریه بود.
د – لشکر 1 مکانیزه؛ شامل:
تیپ 108 پیاده / تیپ 501 پیاده/ تیپ 1 مکانیزه/ تیپ های 92، 93 و 94 پیاده، 34 زرهی و 27 مکانیزه (به عنوان احتیاط)
منطقه گسترش این لشکر از پاسگاه دویرج تا پاسگاه پیچ انگیزه و مقر فرماندهی آن نیز در جنوب منطقه بزرگان بود.
نیروی ایران
بعد از عملیات محرم، سپاه پاسداران در پی توسعه سازمان رزم خود برآمد. از این روی لشکر فتح به سپاه 3 صاحب الزمان (عج) تبدیل شد و سازمان، تمامی تیپ‌های تابع آن به جز تیپ 44 قمر بنی هاشم (ع) نیز به لشکر تغییر یافت.
لشکر ظفر نیز سپاه 11 قدر را تشکیل داد و در نتیجه دو تیپ 27 و 31 آن به لشکر تبدیل شدند و لشکر نصر5 نیز متشکل از سه تیپ جوادالائمه(ع)، امام رضا (ع) و امام صادق (ع) به وجود آمد. هم چنین، یک تیپ مستقل به نام تیپ 10 سید الشهدا (ع) تشکیل شد و تحت فرمان این سپاه در آمد.
سپاه هفتم حدید نیز از لشکر فجر و تیپ های المهدی (عج)، امام سجاد (ع) و ثارالله به وجود آمد. در این میان لشکر فجر بدون تغییر حضور پیدا نمود. تیپ ثارالله نیز به لشکر تبدیل شد و به اتفاق لشکر قدس (شامل: لشکر 7 ولی عصر و تیپ 15 امام حسن) و لشکر 8 نجف تحت امر سپاه هفتم قرار گرفتند.
به این ترتیب با توسعه‌ی سازمان رزم و ایجاد سه سپاه عملیاتی، قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (ص) مسئولیت انجام این عملیات را بر عهده گرفت. و این قرارگاه جهت انجام این عملیات نیروهای زیر را در نظر گرفت:
قرارگاه کربلا هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
سپاه 3 صاحب الزمان (عج)/ لشکر 14 امام حسین (ع) با استعداد 8 گردان/ لشکر 25 کربلا به استعداد 11 گردان./ لشکر 17 علی بن ابی طالب (ع) با استعداد 14 گردان/ تیپ مستقل 44 قمربنی هاشم (ع) با استعداد 5 گردان/ سپاه 7 حدید
قرارگاه قدس هدایت نیروهای زیر را عهده داشت:
لشکر 7 ولی عصر (عج) با توان 12 گردان/ لشکر 8 نجف اشرف با توان 14 گردان/ تیپ 15 امام حسین (ع) با توان 10 گردان/ لشکر 41 ثارالله (ع) با توان 11 گردان/ لشکر 19 فجر با توان 24 گردان.
قرارگاه نجف هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
سپاه 11قدر/ تیپ مستقل 10 سیدالشهدا (ع) با استعداد 7 گردان / لشکر 27 محمد رسول الله (ص) با استعداد 24 گردان/ لشکر 31 عاشورا با استعداد 13 گردان/
در ارتش نیز یگان های زیر تحت امر فرماندهی این عملیات بودند:
لشکر 16 زرهی با توان 6 گردان تانک و 6 گردان مکانیزه/ تیپ 84 خردم آباد با توان 4 گردان پیاده و 1 گردان تانک
قوای توپخانه در این عملیات عبارت بودند از :
ارتش : 16 گردان
سپاه: 7 گردان
شرح عملیات والفجر مقدماتی
17 بهمن 1361 در اواسط شب صدای یاالله، یاالله، یاالله به گوش نیروهای قرارگاه‌های کربلا و نجف رسید. و پنج تیپ از این قرارگاه‌ها در پنج محور شمال و جنوب رشیده، صفریه و ارتفاعات چومر و خال به منظور پاک سازی میادین مین و نفوذ به خطوط دفاعی دشمن عملیات را آغاز نمودند.
جنگ موانع
اگرچه رزمندگان سلحشور چند ساعت قبل از اعلام رمز عملیات در محور ها حضور داشتند اما بدلیل خطوط پدافند دشمن، سه کانال وسیع مملو از سیم خاردار و مین ها نا منظم که دشمن برای احداث آن تلاش بسیار زیادی کرده بود؛ موفق به حضور به موقع همه لشکر ها در منطقه درگیری نشدند.
گروهی در میان سیم خاردارها و گروهی همچنان در حال پاک سازی مین ها گرفتار شده بودند و تعدادی هم به منطقه درگیری رسیدند و درگیر شدند. موانع به اندازه‌ای زیاد بود که این عملیات را جنگ موانع نیز می‌نامند. همین امر منجر به عدم تأمین کامل اهداف در مرحله اول عملیات والفجر مقدماتی شد.
تیرهای آتشین، به استقبال رزمندگان
با وجود اینکه اجرای مرحله اول ناقص مانده بود، ساعت 21 شب بیستم بهمن بانگ رمز یاالله، یاالله، یاالله برای بار دیگر به صدا درآمد و مرحله دوم عملیات با هدف انهدام نیرو و تجهیزات ارتش عراق آغاز شد. و ارتش عراق براساس تاکتیک شب‌های قبل، از درگیر کردن نیروهای خط اول خود پرهیز کرد و دستور عقب نشینی داد. نیروهای خط اول سپاه با کمین‌های عراق درگیر شدند و درگیری به حدی بود که رزمندگان تصور کردند با یک خط وسیع از نیروهای عراق درگیر هستند. و به جای نفرات پیاده نظام، توپخانه‌های‌شان با تیرهای آتشین، به استقبال رزمندگان ما رفتند.
روبه رو شدن نیروهای سپاه به استحكامات وسیع و عمیق دشمن، گم شدن برخی از راهنماها، انفجار مین‌های کاشته شده در منطقه ، تیربارهای ارتش عراق، برگزاری مانورهای نظامی عراق و تسلط کامل فرماندهان عراقی به منطقه شرق العماره، ناهماهنگی نیروها در رسیدن به کانال‌ها، اطلاع داشتن عراق از انجام عملیات از طریق شبکه جاسوسی سازمان مجاهدین خلق و از دست دادن زمان و پیشروی محدود و پراکنده نیروها عدم پیشروی در برخی از محورها را به همراه داشت.
به همین منظور، ساعت 5 صبح 21 بهمن به نیروهای ایران دستور داده شد تا از مواضع عملیات عقب‌نشینی کنند و برای جلوگیری از افزایش تلفات، از ادامه آن صرف‌نظر شد.
نتایج عملیات والفجر مقدماتی
تعداد شهدا، اسرا، مفقودین و مجروحین ایران در عملیات والفجر مقدماتی، 11172 نفر و تعداد کشته‌شدگان، اسرا و مجروحین ارتش عراق، 1163 نفر بود. همچنین در این عملیات تعداد چهل دستگاه تانک و نفربر و پنج هواپیمای ارتش عراق نیز منهدم شدند. در این عملیات یک گردان از لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآلله در محاصره نیروهای ستمکار بعث قرار گرفت و همه رزمندگان گردان به شهادت رسیدند.
عملیات والفجر مقدماتی که ابتدا والفجر نام‌داشت، به دلیل نتایج ناموفق آن به «والفجر مقدماتی» تغییر نام یافت. از آن پس عملیات‌هایی با نام والفجر صورت گرفت که تا والفجر 10 ادامه داشت.
