عملیات سایۀ البرز یک روز پس از حمله هوایی عراق به ایران انجام شد طرح این عملیات از قبل از انقلاب برای حمله احتمالی عراق به ایران برنامه ریزی شده بود. که در این عملیات، تاسیسات و زیرساخت‌های هوایی، مخازن سوخت و مهمات، انبارهای مهمات، رادارهای هدایت‌کننده هواپیماهای جنگی، برج‌های مراقبت و کنترل سامانه‌های فرماندهی، مراکز مخابراتی و انواع آنتن‌ها در مناطق کرکوک، موصل، الرشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی در تیررس خلبانان جمهوری اسلامی قرار گرفت. اجرای موفقیت‌آمیز این عملیات علاوه بر کسب برتری هوایی ایران، موجب شد تا احتمال بروز حملات هوایی به کشور در آینده کاهش یابد.
چرایی انجام عملیات سایۀ البرز
این عملیات در جواب به خسارت‌های به وجود آمده از تجاوز رژیم بعث به پایگاه‌های هوایی ایران بود که خلبانان دلاور ارتش جمهوری اسلامی با هدف پایگاه‌های شکاری عراق اعم از پایگاه هوایی مناطق کرکوک، موصل، الرشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی بود.
طرح عملیات
ارتش صدام از اوایل شهریور سال 1359 چند باری به بخش های مرزی ایران دست درازی کرد. اما گسترده‌ترین حمله در 31 شهریور همان سال اتفاق افتاد و جنگ ایران و عراق رسماً از همان روز آغاز شد.
ظهر روز 31 شهریور 192 فروند جنگنده‌ی عراقی در آسمان ایران نمایان شد. ساعت 13:45″ 6 میگ اهواز، ساعت 14:15″ 3 میگ تهران، 14:45″ 4 میگ همدان و به ترتیب پایگاه‌های هوایی سنندج، بوشهر، کرمانشاه، تبریز و اسلام‌آباد را بمباران کردند. بعد از این شورش خلبانان سراسر کشور خود را به پایگاهایشان رساندند تا خسارات به وجود آمده را برسی کنند.
جواد فکوری فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، فرماندهان پایگاه‌های هوایی سرار کشور را برای جلسه‌ای مشترک به مهرآباد دعوت کرد تا جواب دندان‌شکنی به تجاوز ارتش عراق بدهند. طرح عملیات البرز که از قبل از انقلاب برای حمله احتمالی عراق به ایران طراحی شده بود را آماده و به فرماندهان ابلاغ کرد.
طلوع آفتاب، زمان مناسبی برای شروع عملیات بود تا نور خورشید دید پدافند دشمن را کمتر کند، شب قبل ازعملیات گردان‌ها، جنگنده‌های F4 و F5 را تجهیز نمودند. طرح عملیات به این گونه بود که 200 هواپیما، که 140 فروند جنگنده به از مرز عبور و به خاک عراق و 60 فروند هواپیما پشتیبان در خاک ایران، فرستاده شود.
روند عملیات سایۀ البرز
ساعت 4:45″ صبح روز یکم مهرماه سال 59 حدود 206 جنگنده هوایی در دسته‌های 4 تایی به فاصله 3 دقیقه‌ای از یک دیگر از مرز عبور کردند.
در این عملیات پایگاه شکاری تبریز 48 جنگنده بمب افکن به سمت پایگاه هوایی موصل ( بخش شمالی عراق)، پایگاه هوایی دزفول 40 بمب افکن به سمت پایگاه هوایی ناصریه، پایگاه شکاری سوم همدان 16 فروند جنگنده بمب افکن را به سمت پایگاه هوایی کوج، پایگاه هوایی ششم بوشهر12 هواپیما جنگنده را به سمت پایگاه شکاری شعیبیه در بصره، تیز پروازان پایگاه هوایی مهرآباد تهران 12 جنگنده بمب افکن به سمت پایگاه شکاری الرشید در کنار بغداد را آماج حمله خود قرار دادند.
غیر‌عملیاتی شدن مهم ترین پایگاه عراق
پایگاه هوایی الرشید به عنوان یکی از مهم ترین پایگاه‌های شکاری عراق تا مدت 69 روز پس از این حمله هوایی تیز پروازان ایرانی، غیر عملیاتی بود که موجب کاهش توان رزمی و فعالیت‌های هوایی دشمن بر فراز جبهه‌های زمینی و کسب برتری دلاور مردان ارتش هوایی جمهوری اسلامی ایران شد .
نتایج پاسخ به دندان شکنی عراق
در این عملیات خسارت قابل توجهی به تجهیزات هوایی و نظامی کشور بعث وراد شد و همین موضوع موجب شد ضربه روحی و وحشت عظیمی به جان سران نظامی و سیاسی و حامیان عراق بیفتند.
به نقل از سایت ویکی فقه:
“فرماندهان ارشد
- سرهنگ خلبان محمود قیدیان: معاون عملیاتی نیروی هوایی
- شهید سرتیپ محمود فکوری: فرمانده نیروی هوایی ارتش
- سرهنگ خلبان اصغر ایمانیان: فرمانده پایگاه یکم شکاری (تهران)
- سرهنگ خلبان مرتضی فرزانه: فرمانده پایگاه دوم شکاری (تبریز)
- سرهنگ خلبان قاسم گلچین: فرمانده پایگاه سوم شکاری (همدان(
- سرهنگ خلبان محمدرضا تابش فر: فرمانده پایگاه چهارم شکاری (دزفول)
- سرهنگ خلبان مهدی دادپی: فرمانده پایگاه ششم شکاری (بوشهر)
- سرهنگ خلبان حسن شالچیان: فرمانده پایگاه هفتم شکاری (شیراز)
- سرهنگ خلبان حبیب‌الله صادق پور: فرمانده پایگاه هشتم شکاری (اصفهان(
- سرهنگ ناوبر جواد عظیمی: فرمانده پایگاه یکم ترابری (تهران)
- سرهنگ خلبان محمدحسن کاویانی: فرمانده پایگاه هفتم ترابری (شیراز)
- سرهنگ کنترل شکاری ناصر اسکندر افشار: فرمانده پدافند هوایی قصر فیروزه (تهران)
- سرهنگ خلبان جواد خسروی: فرماندهی اطلاعات و شناسایی هوایی دوشان تپه (تهران)
- سرهنگ فنی هوایی سیاوش رحیمی: فرماندهی لجستیکی هوایی دوشان تپه (تهران)
اسامی اسرا و مجروحان و شهدا
- اسرا: ستوان یکم پرویز حاتمیان
- مجروحان: ستوان یکم شهرام اویسی و سرگرد محمدجواد ورتوان
- شهدا: ستوان یکم منصور ناظریان، سروان خدابخش عشقی پور، ستوان یکم غلامحسین عروجی، ستوان یکم تورج یوسف، ستوان یکم علیمراد جهانشاهلو، ستوان یکم محمد حجتی، سروان حسن افشین آذر.”
