پس از عملیات خیبر
پس از عملیات خیبر تغییر و تحولاتی در جنگ روی داد که قسمت اعظم آن تشدید فشار اقتصادی و وضع تحریم تسلیحاتی علیه ایران بود (اقدام‌هایی که از تأثیرات عملیات خیبر بر سیاست‌های غرب محسوب می‌شد). در این مدت، جمهوری اسلامی هم به طور متقابل تحرک‌هایی به منظور مقابله با وضعیت جدید انجام می‌داد. در مقطع یاد شده، تلاش جدید غربی‌ها – که به دلیل هراس و نگرانی آنها از ابعاد و ویژگی‌های عملیات خیبر صورت می‌گرفت – بعد تازه‌ای به جنگ بخشید؛ بدین معنا که پس از آشکار شدن ناتوانی نظامی عراق در مقابل حرکت‌ها و تاکتیک‌های ویژه رزمندگان که عمدتاً امکان پیش بینی آنها برای دشمن وجود نداشت، استکبار جهانی به منظور ممانعت از به‌هم خوردن معادله نظامی حاکم بر جنگ، اقدام به تقویت عراق به ویژه نیروی هوایی این کشور با فناوری پیشرفته کرد. به عبارت دیگر، در این مرحله سیاست تکنیک در برابر تاکتیک اتخاذ شد.
سپس عراق با اقدام به جنگ نفت کش‌ها در خلیج فارس تلاش فزاینده‌ای را آغاز کرد تا پیروزی‌های نظامی ایران را تحت تأثیر قرار دهد و شاید با تضعیف بنيه اقتصادی جمهوری اسلامی بتواند مقدمات تأثیر گذاری آن بر جنگ را فراهم آورد. افزون براین، در اینجا باید به تحریم تسلیحاتی غرب علیه ایران و همزمان راه اندازی موج‌های تبلیغاتی در این زمینه هم اشاره کرد. طبیعی بود که پیدایش وضعیت یادشده رسانه‌های تبلیغاتی استکباری را که مترصد بهره برداری از چنین فرصت‌هایی بودند، بر آن داشت که در تبلیغات خود وقفه‌ای را که معمولاً میان عملیات‌ها به وجود می‌آمد، به حساب تأثیرگذاری جنگ نفت کش‌ها بگذارند و اعلام کنند که جنگ به بن بست رسیده است. در چنین وضعیتی هرگونه تحرک نظامی ایران اگر با پیروزی همراه می‌شد، نقش بسزایی در نشان دادن ناکامی سیاست‌های غرب و تلاش‌های عراق داشت. به همین دلیل، از میان منطقه‌های متعددی که برای عملیات مهیا شده بود، منطقه میمک انتخاب و عملیات عاشورا در آن اجرا شد.
شرح عملیات عاشورا(میمک)
تاریخچه نظامی منطقه میمک نشان می‌داد که این منطقه پس از انعقاد قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر در اختیار عراق قرار گرفته ولی حضور عشایر در این منطقه مانع از تسلط کامل عراق بر ارتفاعات آن شده بود.
با شروع جنگ تحمیلی، منطقه میمک هم مانند منطقه‌های دیگر در معرض تهاجم عراق قرار گرفت و به دنبال آن، سپاه و نیروی زمینی ارتش در ۱۹ دی ۱۳۵۹ با شرکت فعال عشایر که تا حد زیادی با زمین منطقه آشنا بودند، در عملیات مشترکی با نام ذوالفقار، اولین تلاش به منظور بازپس گیری بخشی از منطقه‌های اشغال شده را انجام دادند. پس از موفقیت نیروهای خودی در این عملیات، دشمن طی ۱۵ روز پاتک و فشار پی درپی سعی در بازپس گیری منطقه‌های تصرف شده داشت، اما با مقاومت نیروها و نقش مؤثر و کارآمد هوانیروز (به ویژه سخت کوشی شهدای بزرگ این نیرو مانند شهیدان کشوری و شیرودی) مأیوسانه عقب نشینی کرد، به طوری که اکنون پس از گذشت چند سال از وقوع عملیات یادشده هنوز هم آثار شهامت و شجاعت این دو شهید را می‌توان در میان شیارهای ارتفاعات منطقه ملاحظه کرد که در آنها بیش از ۵۰ تانک و نفربر دشمن را می‌توان دید که هنگام فرار با اصابت راکت بالگردهای هوانیروز زمین گیر شده‌اند.
با توجه به موقعیت طبیعی منطقه عملیاتی عاشورا (میمک) که سرتاسر آن پوشیده از شیارها و پستی و بلندی‌های پراکنده و گوناگون بود و نوع زمین آن از خاک رس و گاهی هم مخلوط با شن بود، حرکت خودروهای چرخدار در آن در فصل خشک به سختی انجام می‌شد و در مواقع بارندگی هم تنها از طریق جاده امکان پذیر بود. در منطقه حد فاصل تنگه‌های بینا و بیجار که عملیات در آن متمرکز شد، ارتفاعات نسبتاً بلندی قرار داشت که مرتفع‌ترین آنها کوه میمک بود. ارتفاعات میمک که از تسلط و اشراف کاملی برخوردار بود و در میان ارتفاعات دیگر منطقه (مانند زالوآب کانی سخت شور شیرین شینو و …) برجستگی خاصی داشت هرچه به سمت عراق گسترش می‌یافت به تدریج از ارتفاع آن کاسته می‌شد و در انتها تقریباً به عارضه مسطحی تبدیل می‌شد. در سمت راست کوه میمک هم ارتفاعات دیگری از جمله فصیل ، کرگنی ، تلخاب، گلم زرد، قلالم و کانی شیخ قرار داشت.
رودخانه‌های مهم منطقه هم عبارت بودند از: گدار خشک که بین شینو و میمک واقع بود، تلخاب ۱ که از طرف تنگه بینا جاری می‌شد و تلخاب ۲ که از تنگه بیجار به سمت پایین و از آنجا بین ارتفاعات کرگنی و بانی تلخاب امتداد می‌یافت.
اهداف عملیات عاشورا(میمک)
منطقه عملیاتی میمک بنابه مختصاتی که از آن ذکر شد، برای دستیابی به هدف‌های زیر انتخاب شد:
- انهدام بخشی از نیروهای دشمن
۲. تحمیل پدافند در دشت به دشمن: با توجه به دشت وسیعی که از کوه میمک تا عمق بسیار زیادی در خاک عراق امتداد یافته بود با اجرای موفق این عملیات، دشمن برای تشکیل خط پدافندی الزاماً نیازمند به کارگیری نیروی بیشتری بود و اگر تا آن زمان نیرویی به استعداد دو گردان را برای تأمین منطقه در نظر گرفته بود، در صورت عقب نشینی به سمت دشت، مجبور بود تعداد این نیروها را به چند برابر افزایش دهد.
3.تسهیل رفت و آمد نیروهای خودی از جنوب به غرب و برعکس و ایجاد ارتباط و اتصال میان جبهه‌های خودی در دو جناح میمک.
- آزادسازی بخشی از اراضی اشغال شده.
۵. تأمین منطقه میمک یا تسخیر و تصرف ارتفاعات مهم منطقه از جمله کرگنی، فصیل و فرورفتگی میمک که به منزله ارتفاعات سرکوب همچنان در اختیار دشمن بود.
شناسایی و طرح مانور عملیات عاشورا(میمک)
شناسایی راه‌ها و معابر وصولی دشمن در مدت زمان کوتاهی با استفاده از تاریکی شب طی یک مسافت رفت و برگشت حدود ۱۵کیلومتری و عبور از میدان‌های مین، موانع و سیم‌های خاردار که گاهی با دورزدن و نفوذ در خطوط
و مواضع دشمن همراه بود، انجام شد و اطلاعات نسبتاً مناسبی از دشمن به دست آمد.
در این میان، دشمن تا اندازه ای به عملیات‌های شناسایی نیروهای خودی حساس و هوشیار شده بود، اما سرعت عمل آنها و کوتاه بودن زمان عملیات، فرصت لازم برای تحکیم مواضع و استحکامات را به دشمن نداد. البته دشمن اقدام‌هایی در زمینه به کارگیری نیروهای زرهی و احتیاط، استقرار دو گردان تکاور و افزایش گشت‌های رزمی‌اش هم انجام داد ولی مؤثر واقع نشد. پس از پایان شناسایی های لازم اجرای عملیات از سه محور طراحی شد:
- محور اول؛ ارتفاعات کرگنی ۳۵۰ و بانی تلخاب.
- محور دوم؛ ارتفاعات فصیل و یال میمک.
- محور سوم؛ فرورفتگی میمک.
بر این اساس، با توجه به حضور نیروی زمینی ارتش و خط پدافندی که در منطقه داشت سازمان رزم عملیات با شرکت یک لشکر، سه تیپ پیاده و یک تیپ زرهی از سپاه و یگانی از ارتش تعیین شد. همچنین به نقش توپخانه نیروی زمینی ارتش در پشتیبانی عملیات هوانیروز در تخلیه مجروحان و جهاد سازندگی در زمینه مهندسی تعمیرات و تدارکات هم باید اشاره کرد. با نزدیک شدن زمان آغاز تک، از آن‌جاکه هدف‌های تعیین شده طولانی و در عمق بودند، نیروها از غروب روز ۲۵ مهر حرکت خود را از نقطه رهایی آغاز کردند. مسئله‌ای که هنگام جابه‌جایی نیروها باید به آن توجه می‌شد، هوشیاری نسبی و تسلط کافی دشمن روی منطقه بود که نیروهایش از تنگه شینو و یال تپه شهدا و ارتفاعات فصیل – که عمدتاً گذرگاه عبور نیروهای خودی بود – به منطقه دید داشتند اما از صبح روز ۲۴مهر ۱۳۶۳ که مقرر شده بود نیروها به منطقه وارد شوند طوفان شدید و بی‌سابقه‌ای در منطقه به راه افتاد، به‌طوری که هیچ‌کس نمی توانست ۱۰۰ متری خود را ببیند و با اینکه خودروها با چراغ روشن حرکت می‌کردند باز تصادف‌هایی رخ می‌داد.
حضور گردان‌هایی از خراسان در عملیات عاشورا
طوفان مزبور که از ساعت ۷ صبح شروع شده بود تا ۱۷:۳۰ ادامه یافت و هنگامی که رزمندگان به هدف نزدیک شدند، هوا صاف شد و بدین ترتیب دشمن نقل و انتقالات و جابه‌جایی نیروهای اسلام را مشاهده نکرد. پس از رسیدن نیروها پای کار و اعلام آمادگی در ساعت ۱۲ شب، قرارگاه فرماندهی عملیات (قرارگاه نجف) رمز عملیات را با عنوان «یا ابا عبدالله الحسین (ع)» اعلام کرد و بدین ترتیب تهاجم نیروها آغاز شد.
در این میان عقبه‌ها و اطراف قرارگاه دشمن در یکی از محورهای منطقه (پیش از آغاز عملیات) با یک طرح ابتکاری، مین گذاری شده بود. نوع مین‌های استفاده شده هم ابتکاری بود، به طوری که یک نوع آنها بر اثر تابش نور منفجر می‌شد. مین‌ها را شهید صبوری بسیجی ۱۸ ساله طراحی و با موفقیت کار گذاشته بود.
به هر حال، همه محورهای مختلف پس از اندکی تأخیر بیش از 80 درصد از هدف‌های خود را تأمین کردند و پس از آن با روشن شدن هوا، دشمن پاتک خود را شروع کرد که با مقاومت نیروهای خودی به عقب رانده شد و درنهایت پس از چند روز جنگ و درگیری مواضع تصرف شده تأمین شد. در این میان، نکته‌ای که باید به آن اشاره شود تلاش مهندسی یگان‌ها و جهاد سازندگی بود که خاکریزهایی را در قسمتی از منطقه عملیاتی احداث کردند تا پدافند از منطقه به سهولت امکان پذیر شود.
نتایج و دستاوردها عملیات عاشورا(میمک)
- بازپس گیری بیش از ۵۰ کیلومتر مربع از منطقه‌های اشغال شده.
- تصرف بخش مهمی از ارتفاعات منطقه (فصیل و کرگنی).
- تهدید جاده بدره – مندلی.
- آزاد شدن جاده مرزی خودی.
- وارد شدن ضایعات و تلفات سنگین به دشمن.
در مجموع، ۱۴ گردان پیاده و زرهی دشمن از ۷۰ تا ۱۰۰ درصد منهدم شد و علاوه بر آن، ۱۹۰ تن از نیروهای دشمن اسیر شدند که در میان آنها ۱۲ افسر ارشد و ۷۲ درجه‌دار مشاهده می‌شد. همچنین سه فروند هواپیما و دو فروند بالگرد دشمن سرنگون، ۷۵ دستگاه تانک و نفربر، ده ها دستگاه خودرو و سه دستگاه لودر و بلدوزر او منهدم و نُه دستگاه تانکش هم به غنیمت گرفته شد.
***برگرفته از کتاب سیری در جنگ ایران و عراق-جلد دوم
