از آنجا که بخشی از سلسله عملیاتهای محدود در هور انجام شد، ابتدا لازم است توضیح دهیم که هور چه جایگاهی در راهبرد جنگ داشت و رابطه آن با هدف‌های عملیات بدر و مهیاسازی مقدمات عملیات گسترده بعدی چه بود. چنانچه پیش‌تر ذکر شد، عمده‌ترین هدف عملیات بدر قطع جاده راهبردی العماره – بصره بود و گرچه بنا به دلایلی دستیابی به این هدف محقق نشد اما جایگاه هدف یاد شده در راهبرد جمهوری اسلامی محفوظ بود. از این رو، اولین حرکت نیروهای خودی از عملیات بدر این بود که هرچه بیشتر به جاده بصره – العماره و دو پاسگاه ابولیله و ابوذکر نزدیک شوند. افزون براین، خط پدافندی که پس از تصرف پاسگاه ترابه – در عملیات بدر – در این منطقه به وجود آمد، احتیاج به ترمیم داشت و اجرای این تعرض‌ها (عمدتاً در قالب عملیاتهای قدس ۱ و ۲) می‌توانست ضمن نزدیک کردن خطوط پدافندی نیروهای خودی به رودخانه دجله و جاده بصره – العماره، خط منظم و به‌هم‌پیوسته ای برایشان به وجود بیاورد.
از سوی دیگر، دشمن پس از عملیات بدر حساسیت بسیار زیاد و چشمگیری به هور از خود نشان می‌داد و به نظر می‌رسید نیروهای نظامی اش قصد دارند تلاش وسیعی به منظور عقب راندن نیروهای خودی از هور انجام دهند. از این‌رو، این مهم به خودی خود بر ضرورت تحکیم و تثبیت مواضع به دست آمده (در عملیاتهای خیبر و بدر) و اتخاذ موضع تهاجمی در مقابل تعرض‌های احتمالی دشمن می‌افزود.
اهداف عملیات قدس ۱ و موقعیت منطقه
به طور مشخص گرفتن چهار هدف مجزا در عملیاتهای قدس ۱ و ۲ تعیین شد که عبارت بودند از:
۱. پاسگاه ابوذکر.
۲. روستای ابوسعید.
۳. برکه مختار.
.۴ کمین دژبانی (عقبه دشمن).
پاسگاه‌های ابوذکر و ابولیله در حد فاصل پاسگاه‌های شط علی و طبر و در نزدیکی رودخانه بودند و بدین ترتیب از سمت غرب تا حدود روستاهای الزجيه و الحسان، از سمت جنوب تا روستای البیضه و از شمال تا پاسگاه ترابه را می‌توان محدوده عملیاتی در این منطقه محسوب کرد.
در این میان، شناسایی در هور دشواری‌ها و معضل‌های فراوانی داشت، زیرا از از یک‌سو وجود آبراه‌های متعدد و از سوی دیگر کمین‌های احتمالی دشمن که گاه به صورت سیار بود و همچنین مواضع و موانع دشمن به منزله عوامل بازدارنده در شناسایی ایجاد مشکل می‌کرد. بر این اساس، گم شدن نیروهای شناسایی (در اوایل کار) امری غیر منتظره نبود؛ چنانچه بارها نیروهای شناسایی راه خود را گم کرده بودند وسپس با شناکردن مسافتی طولانی و گاه در صورت خستگی مفرط، با خواباندن نی‌ها و استراحت روی آنها، خود را آرام آرام به مواضع خودی رسانده بودند. برای نمونه برادر بشارت که بعدها به شهادت رسید، در حالی که از مدت‌ها پیش از عملیات بدر به مرخصی نرفته بود به طور مکرر و داوطلبانه به شناسایی می‌رفت و تقریبا رکورد شناسایی، گم شدن در هور و ماندن در آب را شکسته بود. او یک بار بیش از ۶۵ ساعت، یعنی چیزی نزدیک به سه شبانه روز، در هور سرگردان بود و سرانجام شناکنان خود را به مواضع نیروهای خودی رسانده بود. غیر از گم شدن نیروها، مسئله برخورد آنها با کمین دشمن و احتمال شهید شدنشان هم وجود داشت؛ چنان‌که یکی از شب‌ها سه تن از غواصان خودی با یک بلم به شناسایی رفتند دو تن از آنها در نقطه‌ای در نزدیکی مواضع دشمن از بلم بیرون و نفر سوم در لابه لای نیزار در کنار بلم منتظر ماند. دو غواصی که برای شناسایی رفته بودند راه خود را به طرف پاسگاه ابوذکر ادامه دادند و به موانع دشمن برخورد کردند و وقتی در فاصله ۱۰۰ متری دشمن قرار گرفتند، ناگهان با رگبار آتش نیروهای عراقی مواجه شدند. برادران بی‌درنگ زیر آب رفتند تا از آتش دشمن در امان باشند اما یکی از آنها بر اثر اصابت گلوله‌های دشمن به شهادت رسید و میان سیم‌های خاردار حلقوی گیر کرد. برادری که همراه او بود هرچه سعی کرد جسد برادر شهید را به عقب منتقل کند، موفق نشد، لذا او را لابه لای نیزار استتار کرد و پس از پخش کردن آب خون آلودی که بر اثر اصابت تیر ایجاد شده بود، نزد برادر دیگری که در انتظار بود برگشت و روز بعد با امکانات بیشتر برای انتقال جنازه برادر شهید مراجعه کردند که خوشبختانه دشمن متوجه نشده بود و انتقال جسد به عقب با موفقیت انجام شد.
مواضع و استعداد نیروهای دشمن در عملیات قدس ۱
دشمن مواضع و موانع مختلفی در منطقه مزبور داشت که بشکه‌های فوگاز (ناپالم) و سیم‌های خاردار حلقوی که گاه تا یک متر در سطح آب و چند رده در زیر آب را می‌پوشاند، تنها بخشی از آنها بود. همچنین دشمن در پاسگاه ابوذکر و روی خشکی اطراف آن سنگرهای متعددی احداث کرده و در برکه مختار هم علاوه بر سنگر کمین سیار گذاشته بود که به صورت زیگزاگی یکدیگر را می‌پوشاند و عامل مؤثری در تأمین پاسگاه ابوذکر به شمار می‌رفت.
استعداد دشمن در این منطقه عبارت بود از سه گروهان تکاوری که به ترتیب یک گروهان در پاسگاه ابوذکر، یک گروهان در پاسگاه ابولیله و یک گروهان در برکه مختار مستقر و یک گروهان هم پشت برکه مختار در احتیاط نزدیک بود. اضافه بر این نیروها نیروهایی از تیپ‌های ۵۰۶ و ۱۱۴ لشکر ۲۵ دشمن هم در منطقه حضور داشتند که بعدها برخی از آنها در میان اسیران و کشته شدگان مشاهده می‌شدند. دشمن همچنین به منظور کنترل منطقه با استفاده از بالگرد و هواپیمای پی‌سی 7 به طور مرتب گشت شناسایی انجام می‌داد و گاهی بر روی مواضع خودی هم اجرای آتش می‌کرد.
شرح عملیات قدس 1
پس از فراهم شدن مقدمات عملیات و حرکت نیروها از نقطه رهایی به سمت هدف‌های از پیش تعیین شده، حمله در 24 خرداد ۱۳۶۴ مصادف با روز قدس و با رمز “يا محمد رسول الله (ص)، يا الله ، قد ترى انا فيه ففرج عنى يا كريم، الله اکبر” آغاز شد. نیروها با واکنش سریع و تنها ظرف سه دقیقه علاوه بر پاکسازی نیروهای دشمن تعدادی از آنها را هم به اسارت درآوردند؛ چنان‌که تصرف پاسگاه ابوذکر و ابولیله بیشتر از پنج تا هفت دقیقه طول نکشید. در محور برکه مختار هم مقاومت اندک نیروهای عراقی در هم کوبیده شد. فرمانده پاسگاه ابو ذکر که غافلگیر شده
بود هنگامی که قصد فرار داشت، کشته شد. در صبح روز اول عملیات هواپیماهای پی‌سی ۷ و بالگردهای دشمن فعالیتشان را آغاز کردند، اما با استقرار سلاح‌های ضدهوایی خودی و سقوط یک فروند از بالگردهای دشمن که با موشک سام7 انجام شد، دشمن در عمل ناتوان شد. دشمن همچنین با قایقهای حامل دوشکا، 106و تیربار و با حمایت بالگردها و هواپیماهای پی‌سی 7 اقدام به اجرای پاتک کرد که البته حاصلی برایش نداشت و در نتیجه متحمل تلفات و ضایعاتی به شرح زیر شد:
یک گردان کامل از تیپ حطین منهدم و تعدادی از نیروهای تیپ‌های 506 و 114 و لشکر 25 دشمن کشته یا اسیر شدند. در مجموع 200 تن از نیروهای دشمن کشته، نزدیک به 200 تن مجروح و 90 تن از آنها هم اسیر شدند. گذشته از این، 15 فروند قایق، یک فروند هواپیما، دو فروند بالگرد و 12 پاسگاه سیار دشمن هم منهدم شد. همچنین چهار قبضه توپ ضدهوایی، شش قبضه خمپاره‌انداز و 30 قطعه پل دوبه‌ای بخشی از غنائم به دست آمده را تشکیل می‌داد. منطقه‌ای به وسعت 180 تا 200 کیلومتر مربع هم آزاد شد.
***برگرفته از کتاب سیری در جنگ ایران و عراق-2
