عملیات فتح 1 با هدف اختلال در صدور نفت عراق، در منطقه کرکوک طرح‌ریزی شد. این عملیات، اولین عملیات نامنظم بعد از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود که توسط رزمندگان قرارگاه رمضان صورت گرفت. البته اتحادیه میهنی کردستان که در زمان جنگ، از نیروهای ایران حمایت می‌کرد، در این عملیات با قرارگاه رمضان همکاری داشت.
این عملیات به نوعی آغازگر اعتماد مسئولین جمهوری اسلامی به رهبر اتحادیه میهنی، تشکیل ارتباط با نیروهای داوطلب کردستان عراق و ایجاد فعالیت مشترک با آنان به حساب می‌آید. عملیات موفقیت آمیز فتح 1، علاوه‌بر دستیابی به نتیجه دلخواه، جنبش‌های مردمی عراق را نیز احیا نمود.
موقعیت منطقه
شهر کرکوک سومین شهر مهم عراق بود که مناطق راهبردی بغداد، اربیل و سلیمانیه را در برمی‌گرفت.
از آنجایی که کرکوک یکی از مهم‌ترین مراکز اداری در منطقه کردستان عراق به‌شمار می‌آمد و بیش از چهارهزار تن جمعیت داشت، فرماندهان ایرانی، این منطقه را به عنوان منطقه عملیاتی فتح 1 برگزیدند. همینطور، این منطقه جزو حیاتی‌ترین مناطق اقتصادی و نفتی برای عراق محسوب می‌شد چراکه پالایشگاه کرکوک هزینه ماشین‌های جنگی عراق را تامین می‌کرد و از این رو اهمیت ویژه ای برای دولت عراق داشت.
نیروهای عمل کننده ایرانی
دو گردان از نیروهای پاسداران
یک گردان ادوات سپاه
دو گردان نیروهای اتحادیه میهنی کردستان عراق
نیروهای عمل کننده عراقی
سه تیپ از لشکر عراق در مقابل نیروهای ایرانی
اهداف عملیات
– حمله به تاسیسات نفتی کرکوک
– حمله به پایگاه‌های نظامی و جاسوسی کرکوک
– ایجاد اختلال در صادرات نفت عراق
شرح عملیات فتح 1
اسفندماه سال 1364، با تصمیم فرماندهان نظامی، قرارگاه رمضان موظف گشت تا همکاری خود را با پیش‌مرگان کردستان عراق و اتحادیه میهنی، جهت گشودن جبهه در شمال عراق آغاز کند. بنابر این در طی این برنامه‌ریزی‌های راه‌گشا و همکاری با رهبر اتحادیه میهنی(جلال طالبانی)، رشته عملیات‌های فتح طرح‌ریزی شد.
نیروهای ایرانی پیش از عملیات، 24 ساعت مداوم حرکت کردند و توقفی جز برای اقامه نماز نداشتند. دز طی مدت ده شب بیش از عملیات،3 هزار گلوله، 10 قبضه تیربار و دوشکا و .. را از سلیمانیه تا اطراف کروک با 30 تراکتور و تیوتا انتقال دادند. اما آنان برای جلوگیری از خطرات احتمالی و نا امنی‌ها، پیاده مسیر را طی کردند.
سر انجام عملیات فتح 1 در عمق 150 کیلومتری عراق در تاریخ 19 مهرماه سال 1365، در منطقه کرکوک عراق با رمز مقدس یا زینب(س) آغاز شد.
نیروهای سپاه پاسداران، با کمک جلال طالبانی ( رهبر اتحادیه میهنی) و همراهانش به طرف پالایشگاه کرکوک پیشروی کرده تا بتوانند به اهداف از پیش تعیین شده دست پیدا کنند. همینطور آنان موفق شدند با نفوذ به خاک عراق، لطمه سنگینی به ارتش عراق وارد کرده و تلفات زیادی را به آنان متحمل نمایند. نا گفته نماند، در این عملیات نباید از نقش گروه‌های مردمی عراقی و مبارزه آنان علیه حکومت عراق غافل ماند.
عملیات فتح 1، مهم‌ترین همکاری میان رزمندگان ایرانی و کرد به حساب می‌آمد که دو روز به طول انجامید و تا تاریخ 20 مهرماه 1365 ادامه یافت.
از دستاوردهای اولیه این عملیات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– انهدام واحد استخراج نفت شماره یک
– انهدام سه پایگاه مهم موشکی زمین به هوا
– انهدام تاسیسات تفکیک کننده نفت و گاز در حمبور (محور جنوب کرکوک)، جبل بور و شوار
پس از گذشت چند ساعت از آغاز عملیات، رزمندگان به سمت محور سقزلی و دارمان پیشروی کرده و پس از آن با مقداری تاخیر آتش سنگینی را بر روی تاسیسات نفتی عراق اجرا نمودند. همین امر باعث ایجاد دود غلیظ در منطقه گشت که نیروهای بعثی تصور کردند که حمله هوایی صورت گرفته است به همین دلیل شروع به تیراندازی کرده و دو فروند هواپیما به منطقه اعزام کردند که یکی از آن ها با کاتیوشای نیروهای ایرانی منهدم گشت. همینطور، هوشیاری رزمندگان به قدری زیاد بود که سه فروند از هلی‌کوپترهای پراکنده را نیز به سرعت منهدم نمودند.
در نتیجه، این عملیات با موفقیت به اهداف از پیش تعیین شده خود رسید. یکی از عوامل موفقیت در عملیات فتح 1، ترک به موقع منطقه عملیاتی بود. پیشروی و عقب‌نشینی نیروها در این عملیات به قدری منظم و با برنامه صورت گرفت که هیچ‌گونه صدمه‌ای به نیروها وارد نشد. رزمندگان اسلام با خونسردی و آرامش هرچه تمام‌تر تمامی تجهیزات و قبضه‌ها را جمع‌آوری کرده و به سمت محوری امن حرکت کردند.
این عملیات باعث تشکیل فعالیت مشترک مردمان عراق با نیروهای ایرانی و ایجاد مبارزات مردمی علیه جنایت‌های صدام حسین گشت.
با اینکه روز آغاز عملیات اطلاعیه نظامی توسط عراق منتشر گشته بود، اما هیچ‌گونه اشاره‌ای به عملیات فتح 1 نشد. اما درست روز بعد از انجام عملیات، که نیروهای دشمن توسط هواپیما، روستای سورقاشان را بمباران نموده بودند، لطیف جاسم که مسئولیت وزارت اطلاعات عراق را به عهده داشت، به همه نیروها خبر داد که عملیات مشترکی توسط ایران و کردهای مخالف در محور کرکوک صورت گرفته است.
پس از اینکه خبر پیروزی نیروهای ایرانی به مردم کرکوک رسید، آنان به پشت‌بام‌ها رفتند و خوشحالی خود را ابراز کردند. نیروهای عراقی نیز با خیال اینکه ایرانی‌ها تا کرکوک پیشروی داشته اند، به سرعت شهر را تخلیه کرده و نتوانستند ضربه‌ای به آنان وارد کنند.
نتایج عملیات
- نابودسازی تاسیسات پالایشگاه کرکوک (که تامین کننده سوخت اکثر استان‌های عراق بود و همچنین از طریق این تاسیسات، نفت به اروپا صادر می‌شد)
- انهدام تاسیسات نفت و گاز شورآوا
- انهدام نیروگاه حرارتی برق کرکوک ( تامین کننده برق مناطق صنعتی و شهر کرکوک )
- انهدام قرارگاه نیروهای منافقین (مجاهدین خلق) و ضد انقلاب
- انهدام تاسیسات نفت و گاز جمبور
- انهدام تاسیسات تصفیه مقدماتی گاز
- انهدام پادگان دارامان و پایگاه‌های ارتفاعات دوملان
- انهدام مرکز پارازیت عراق در سقزلی و استراق سمع الکترونیک
- انهدام ایستگاه راه‌آهن بی‌بایگوره (مسئول انتقال نفت و فرآورده‌های سوختی)
- بسته شدن فرودگاه کرکوک
- کشته و زخمی شدن 600 تن از نیروهای بعثی
همچنین زمانی‌که نیروهای ایرانی آتش سنگینی را بر روی مقر لشکر هفتم و سپاه یکم عراق اجرا نمودند، خسارات و تلفات جبران ناپذیری به عراق وارد آمد و بسیاری از فرماندهان عراقی کشته و یا مجروح شدند.
