عملیات توکل
عملیات توکل از جمله عملیات‌های تهاجمی در تاریخ دفاع مقدس است. این عملیات حدودا 1 بامداد در اولین دقایق نیمه شب بیستم دی ۱۳۵۹ در محور آبادان – سه راهی ماهشهر با هماهنگی ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام گرفت.
از جمله اهداف مهم عملیات توکل جلوگیری از نفوذ ارتش عراق، شروعی برای شکست حصر آبادان ، آزادسازی خرمشهر و به عقب راندن عراقی‌ها تا مرز بین‌المللی و باز پس گیری ناحیه شرقی کارون بود. استراتژی این عملیات بر اساس الگوی عملیات نصر انجام شده بود.
اگر رزمندگان ایرانی در عملیات نصرموفق می شدند، این عملیات می‌توانست با تخلیه نیرو های عراقی در خرمشهر همراه باشد. برنامه ریزی این عملیات، ستاد اروند بود و فرماندهی آن برعهده‌ی قاسمعلی ظهیرنژاد رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، سید علی خامنه‌ای به عنوان نماینده رهبری در شواری عالی دفاع و حسینی فرمانده عملیات نیروی زمینی بود.
عملیات توکل به «بنی صدر» چه ارتباطی داشت؟!
برای این عملیات 4 مرحله قابل اجرا طراحی شده بود اما با ناکام ماندن مرحله اول، مابقی مراحل به اجرا نرسید و باعث شد انجام این عملیات های گسترده به دلایل سیاسی تا زمان برکناری بنی صدر از مقام فرماندهی کل قوای مسلح لغو شود. این تلاش نهایی جبهه آبادان در دوران بنی صدر بود که پس از آن او از یافتن راهکار نظامی برای جنگ ناامید شد و این حالت تا عزل ایشان ادامه‌دار شد.
شرح مرحله اول و پایانی!
مرحله اول این عملیات 3 محور داشت و می‌بایست در 2 محور نیروهای زرهی و در محور دیگر نیروهای پیاده از شمال شرقی آبادان تا شلمچه پیش می رفتند.
در موقعیت جغرافیایی «سه راهی آبادان و کوی ذوالفقاریه» که یگان‌های پیاده حضور داشتند، خط نیروهای بعثی عراق از بین رفت و چند تن از سربازان خاک عراق به اسارت نیروهای جنگنده‌های ایرانی درآمدند. این زمانی است که با توجه به عدم پیروزی در پیشروی در ۲ محور ذکر شده دیگر، نیروهای مزبور کامیاب به تحکیم شرایط خود نشدند و ناخواسته وادار به پسروی و بازگشت شدند.
در مرحله اول، محور اصلی از کیلومتر ۱۰ جاده آبادان – ماهشهر با تکیه بر قوای زرهی و محور فرعی از سه راهی آبادان روی جاده‌های آبادان- اهواز و آبادان- ماهشهر با همت به نیروهای پیاده و محور پشتیبانی از سلیمانیه روی جاده اهواز- آبادان با تکیه بر قوای زرهی طرح ریزی شده بود.
نیروهای پیاده وظایف خود را به درستی انجام می دادند اما چون عملکرد نیروهای زرهی به دلیل انهدام یکی از تانک‌ها آن طور که باید موفق نبود، این عملیات در مرحله اول به سرانجام نرسید و با ناکامی مرحله اول، مراحل دیگر عملیات نیز لغو شدند.
چرا عملیات توکل ناکام ماند؟
عملیات توکل آخرین عملیات زرهی ایران در طول 8 سال جنگ بود، تقریبا اکثر ایراداتی را که در عملیات نصر می توان دید در مورد عملیات توکل هم به چشم می خورد. نادیده گرفتن مواضع و استراتژی دشمن، شمار محدود نیروهای زرهی به علت برخورد تانک ایرانیان به مین و انهدام آن ، زمین نامناسب برای حرکات زرهی، عدم پیش‌بینی آتش ضدزرهی دشمن، عدم حضور پشتیبانی هوایی مناسب و عدم هماهنگی بین نیروی های سپاه و ارتش موجب شد تا این عملیات هم مانند عملیات نصر شکست بخورد.
البته برنامه ریزی مانور زرهی با دقت نظر انجام شده بود و عینا فن مانوری که در عملیات ثامن الائمه بود با کمی تغییرات مجددا مورد استفاده قرار گرفته بود و با موفقیت توانست به حصر آبادان پایان دهد. یقینا عامل موفقیت در عملیات ثامن الائمه تعداد نیروهای بیشتر و هماهنگی بی‌نقص بین ارتش و سپاه پاسداران بود.
اما بزرگترین درسی که شکست در عملیات های نصر و توکل به فرماندهان نظامی آن دوره آموخت این بود که حمله زرهی منحصرا برای درهم‌شکستن خطوط دفاعی رقبا کافی نیست. همین ذهنیت موجب شد تا پی ریزی برای جنگ زرهی از روند برنامه‌ریزی ارتش برچیده شود و حمله زرهی تبدیل به توپخانه پشتیبانی پیاده نظام شد.
استفاده از حمله زرهی در نقش فرعی توپخانه متحرک و استفاده نکردن از توانایی های فی نفسه حمله زرهی بعدها هزینه زیادی بر نیروهای نظامی ایران وارد کرد. در موارد زیادی خطوط اول دشمن توسط حمله پیاده نظام شکسته می شد و فرصتی برای نفوذ عمیق زرهی در پشت جبهه دشمن به وجود می آمد چون اصولا اعتقادی به حمله زرهی در فرماندهان نبود از این امکانات استفاده‌ای نمی شد و اینگونه فرصت سوزی ها حتی پیروزی های اولیه در طی نبرد را هم به باد می دادند.
تلفات
در این عملیات ۳۱ تانک تیپ ۳۷ زرهی ارتش بر روی جاده ماهشهر ـ آبادان تماما منهدم شد، علاوه بر این ۷ دستگاه نفربر و ۱ دستگاه موشک انداز تاو از جمله ضرر و زیان‌های این عملیات برای ایران بود، همچنین از جمله تلفات انسانی در این عملیات می توان به ، ۳۷۰ شهید، مفقودالاثر و اسیر اشاره کرد. تعداد مجروحین در این عملیات هم چیزی حدود 300 نفر گزارش شده .
